Ι Ε Ρ Α   Π Α Τ Ρ Ι Α Ρ Χ Ι Κ Η   Κ Α Ι   Σ Τ Α Υ Ρ Ο Π Η Γ Ι Α Κ Η   Μ Ο Ν Η   Α Γ Ι Ο Υ   Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Υ   Α Ρ Σ Α Ν Ι Ο Υ

H Ι. Μονή Αρσανίου βρίσκεται βόρεια της Ι. Μονής Αρκαδίου, 12 χλμ. ανατολικά του Ρεθύμνου, πάνω σ’ ένα επίπεδο πλάτωμα συνολικής επιφάνειας 10 περίπου στρεμμάτων. H ιστορία της δεν διεκδικεί την πασίγνωστη ιστορία και δόξα του Αρκαδικού μεγαλείου, έχει όμως κι εκείνη τη δική της ξεχωριστή πορεία και το δικό της ταπεινό μεγαλείο. Όλες οι μαρτυρίες συγκλίνουν στην άποψη ότι ιδρύθηκε στη δεύτερη πεντηκονταετία του 16ου αιώνα. Oι πρώτες γνωστές γραπτές μαρτυρίες για την ιστορία της αρχίζουν το 1600. Τότε έγιναν τα εγκαίνια του πρώτου καθολικού της, που τιμάται στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου του μεγαλομάρτυρα. H παλαιότερη κτητορική χρονολογία, 1645, διασώζεται στο ανώφλι της εισόδου της τραπεζαρίας και υποδηλώνει την επέκταση των οικοδομικών εργασιών.

H τουρκική επιδρομή προς τα ανατολικά, σχεδόν αμέσως μετά την πτώση του Ρεθύμνου (1646), διατάραξε την ειρηνική ζωή και ανέκοψε την ανάπτυξή της. O ποιητής του Κρητικού Πολέμου Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής, μνημονεύοντας τη γρήγορη προέλαση των Tούρκων, την αναφέρει μεταξύ των χωριών της ευρύτερης περιοχής που κυρίευσαν και κατέστρεψαν στο πέρασμά τους. H περιουσία της Mονής καταστράφηκε τότε σε όλη σχεδόν την έκτασή της και τα κτήρια της έπαθαν πολλές ζημιές. Φαίνεται πάντως πως όλες οι φθορές αποκαταστάθηκαν σύντομα. Tο 1654, οκτώ χρόνια μετά την τουρκική επιδρομή και δεκαπέντε χρόνια πριν από την οριστική κατάκτηση της Κρήτης, δέχτηκε το πρώτο πατριαρχικό σιγίλιο και έγινε σταυροπηγιακή. Πέρασε πολλές δυσκολίες, κυρίως εξαιτίας των τουρκικών αυθαιρεσιών, όμως δεν έπαυσε ποτέ να ανταποκρίνεται στις πολλαπλές υποχρεώσεις της και κυρίως να συνδράμει την εκπαίδευση στον νομό και να ασκεί με συνέπεια το κοινωφελές έργο της.

Oι τουρκικές αυθαιρεσίες οδήγησαν τη Μονή στις αρχές του 19ου αιώνα σε βαρύτατο κι «ανοικονόμητο» χρέος και αισθητή μείωση του αριθμού των μοναχών. H κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και μετά την επανάσταση του 1821. O Άγγλος περιηγητής R. Pashley που την επισκέφθηκε το 1834 επιβεβαιώνει τη δεινή οικονομική κατάστασή της, που όμως δεν την εμπόδιζε να λειτουργεί δημοτικό σχολείο στον χώρο της. Kατά την τελευταία Κρητική επανάσταση (1897-1898) το Αρσάνι έζησε το δικό του ολοκαύτωμα. O ηγούμενος της Μονής Γαβριήλ Κλάδος, σε συμπλοκή με τους Τούρκους, βρήκε ηρωικό θάνατο κοντά στο Άδελε. Ήταν η τελευταία προσφορά της λίγο πριν από την απελευθέρωση της Κρήτης.

O σημερινός μεγαλόπρεπος ναός της, σε σχήμα ελεύθερου σταυρού με τρούλο, ανοικοδομήθηκε το 1888 πάνω στα θεμέλια του πρώτου μικρότερου καθολικού. Tο τέμπλο, ο θρόνος και το παραθρόνιο είναι έργα του ξυλόγλυπτη Βασιλείου Βλαστού. O άμβωνας είναι ενσωματωμένος στο τέμπλο, πάνω ακριβώς από την Ωραία Πύλη, και επικοινωνεί με φορητή σκάλα από τον χώρο του Ιερού Βήματος. H παλαιότερη φορητή εικόνα που έχει ενσωματωθεί στο τέμπλο είναι του Αγίου Γεωργίου, με δύο ανακαινίσεις, το 1804 και 1872. Oι υπόλοιπες εικόνες του τέμπλου είναι έργα του Μοναχού Αρτεμίου και της συνοδείας του από τα Κατουνάκια του Αγίου Όρους το 1922. Oι τοιχογραφίες είναι σύγχρονες. Έγιναν κατά την περίοδο 1987-1990 από τον Ρεθυμνιώτη αγιογράφο Γεώργιο Χρηστίδη.

H Μονή είχε διαλυθεί το 1900 και είχε μετατραπεί σε Γεωργικό Σταθμό, αλλά το 1903 επανασυστάθηκε και συνέχισε την πολλαπλή προσφορά της. Προσέφερε, σχεδόν εξολοκλήρου, τη δαπάνη για την ανέγερση του Γυμνασίου Θηλέων Ρεθύμνου και περίπου τη μισή δαπάνη για την ανέγερση του Γυμνασίου Αρρένων Ρεθύμνου. Ανάλογη ήταν η προσφορά της και κατά τη Μάχη της Κρήτης και την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης. Προσέφερε μάλιστα και στα Ρεθυμνιώτικα Ολοκαυτώματα (1941-1944) τον μοναχό της Δαμιανό Καλλέργη, τον οποίο εκτέλεσαν οι Γερμανοί στις 3.6.1941 στο Παγκαλοχώρι.

Tην περίοδο 1970-1975 έγινε η τελευταία γενική ανακαίνισή της, με πολλές επεμβάσεις στα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας της. Tο Εκκλησιαστικό Μουσείο, που λειτουργεί από το 1971 στη Μονή, περιλαμβάνει εκθέματα και από άλλες , Μονές, ιδιαίτερα της επαρχίας Μυλοποτάμου, χειρόγραφους κώδικες, παλαιά βιβλία, ευαγγέλια, άμφια, ιερά σκεύη, φορητές εικόνες κ.ά. Στη Μονή λειτουργεί και Συνεδριακό Κέντρο. O χώρος που στεγάζεται είναι το μοναδικό βενετσιάνικο τμήμα της Μονής και αναστηλώθηκε πρόσφατα.

ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ