ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ ΓΩΝΙΑΣ
Η Μονή Γωνιάς είναι κτισμένη κατά το πρώτο μισό του 17ου αιώνα σε μικρή απόσταση βόρεια από την κωμόπολη Κολυμπάρι, στη βάση της χερσονήσου Σπάθα. Σε μικρή απόσταση δυτικά, πάνω σε ύψωμα, σώζονται το καθολικό και ερείπια από τα κελιά της αρχικής Μονής. Το καθολικό κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα στον αρχιτεκτονικό τύπο του μονόχωρου, καμαροσκέπαστου. Επεκτάθηκε προς τα δυτικά και τοιχογραφήθηκε από ένα άριστο ζωγράφο του β΄ μισού του 15ου αιώνα με παραστάσεις ορθίων αγίων, σκηνές από τον ευαγγελικό και το θεομητορικό κύκλο και την παράσταση της Κλίμακας του Ιωάννη.
Κατά τον επόμενο αιώνα προστέθηκε ένα ακόμη κλίτος προς νότο και ανοίχτηκε τοξωτό άνοιγμα επικοινωνίας στην ανατολική πλευρά.Στις αρχές του 17ου αιώνα οι μοναχοί Βλάσιος ο Κύπριος και Βενέδικτος Τζαγκαρόλος, μετά από θαυματουργική εύρεση εικόνας της Παναγίας, σύμφωνα με την παράδοση, έκτισαν τη νέα μονή στη σημερινή θέση. Λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους κατασκεύασαν υπόγειους, θολωτούς χώρους και δημιούργησαν το επίπεδο πάνω στο οποίο κτίστηκε το κυρίως συγκρότημα.
Αν και η οργάνωση του συγκροτήματος ακολουθεί τις αρχές της ορθόδοξης μοναστηριακής παράδοσης, στα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία κυριαρχούν οι αρχές του Δυτικού Μανιερισμού. Το τρίκογχο με τρούλο καθολικό είναι κτισμένο στην ανατολική πλευρά της αυλής. Κατά το 19ο αιώνα προστέθηκαν πλάγια παρεκκλήσια, νάρθηκας και υψηλό κωδωνοστάσιο. Ο ναός διασώζει το αρχικό ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα με εικόνες του ζωγράφου Παρθενίου και άλλων, ενώ στους τοίχους και τα παρεκκλήσια υπάρχουν και άλλες εικόνες της Κρητικής Σχολής. Ιδιαίτερα φροντισμένη είναι η Τράπεζα στη ΒΑ γωνία της Μονής και το Ηγουμενείο στη ΝΑ.
Στο σκευοφυλάκιο στη νότια πτέρυγα είναι εκτεθειμένη μια σημαντική συλλογή φορητών εικόνων από το 14ο αιώνα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται σημαντικά έργα του εργαστηρίου του Ανδρέα Ρίτζου και των ζωγράφων Ησαϊα, Κωνσταντίνου Παλαιοκαπά, του ιερομονά-χου Νείλου, του Κωνσταντίνου Σγουρού, του Γεωργίου Στάη και άλλων. Επίσης εκτίθενται άμφια, σταυροί ευλογίας, ένα αντιμήνσιο του κρητικού πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελετίου Πηγά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η βιβλιοθήκη της Μονής με ένα μεγάλο αριθμό παλαίτυπων βιβλίων και μερικά χειρόγραφα του 17ου-19ου αιώνα.
ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΣΕΛΙΝΟΥ
