ΝΑΟΙ ΚΑΝΤΑΝΟΥ
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η κωμόπολη Κάντανος Σελίνου με τους περιφερειακούς, μικρούς, οικογενειακούς οικισμούς της, όπου σώζεται ο μεγαλύτερος από οπουδήποτε αριθμός από τοιχογραφημένους ναούς, που χρονολογούνται μεταξύ του 13ου και του 15ου αιώνα. Η Κάντανος υπήρξε έδρα επισκοπής κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, από την οποία εντοπίζονται αρκετά αρχιτεκτονικά λείψανα. Οι ναοί αυτοί, που έχουν την εντελώς απλή αρχιτεκτονική μορφή του μονόχωρου καμαροσκέπαστου, χρησιμοποιούν spolia από τις παλαιοχριστιανικές βασιλκές και απλά διακοσμητικά στοιχεία, διασώζουν σε μεγάλη έκταση τοιχογρα-φικό διάκοσμο.
Πρόκειται για έργα λαϊκών ζωγράφων, από τους οποίους ξεχωρίζουν ο Ιωάννης Παγωμένος και οι συνεργάτες του για την έντονή τους δραστηριότητα. Στο κέντρο του οικισμού σώζεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, γνωστός ως «τζαμί» από τη χρήση του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στη δυτική πλευρά υπάρχει ιδιόρυθμο υστερογοτθικό θύρωμα και στο εσωτερικό έχουν εντοιχιστεί παλαιοχριστιανικά, αρχιτεκτονικά μέλη. Κάτω από ασβεστοκονιάματα αποκαλύφθηκαν παραστάσεις ορθίων αγίων, έργα που αποδίδουμε στον Ιωάννη Παγωμένο.
Στο συνοικισμό (των) Τραχινιάκω(ν), έδρα της βυζαντινής οικογένειας των Τραχινών, υπάρχουν οι ναοί του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (1328/9), του Προφήτη Ηλία με τοιχογραφίες του Ιωάννη Παγωμένου και της Αγίας Παρασκευής με τοιχογραφίες του Παγωμένου και συνεργατών του. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη διασώζει πλήρως και σε καλή κατάσταση τον διάκοσμό του με μορφές ορθίων και έφιππων αγίων χαμηλά, μεταξύ των οποίων και ο τοπικός όσιος Ιωάννης ο Ερημίτης (Ξένος).
Στην καμάρα υπάρχει αναπτυγμένος ευαγγελικός κύκλος. Στο συνοικισμό Λαμπιριανά υπάρχει ο μονόχωρος ναός της Αγίας Κυριακής με τοιχογραφίες του 15ου αιώνα με αφιερωτές. Στην ερημική τοποθεσία Τρεις Εκκλησιές ο μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Γεωργίου κτίστηκε αρχικά μικρότερος και επεκτάθηκε στη συνέχεια. Στην τοιχοποιία υπάρχουν spolia από παλαιοχριστιανικό ναό. Στο αρχικό τμήμα αναγνωρίζεται ως ζωγράφος ο Ιωάννης Παγωμένος και συνεργάτες του, ενώ το δυτικό τοιχογραφήθηκε κατά το 15ο αιώνα.
Στο συνοικισμό Ανισαράκι σώζονται οι μονόχωροι ναοί της Αγίας Παρασκευής με τοιχογραφίες του Ιωάννη Παγωμένου, του Αγίου Γεωργίου (14ος αιώνας), της Αγίας Άννας με κτιστό τέμπλο και τοιχογραφίες σε δυο εποχές. Το ανατολικό μέρος τοιχογραφήθηκε από λαϊκό ζωγράφο του πρώτου μισού του 14ου αιώνα και το δυτικό, σύμφωνα με την επιγραφή, το 1457. Ο διάκοσμος του ναού της Παναγίας, έργο λαϊκού τεχνίτη του 15ου αιώνα με ακαδημαϊκές καταβολές είναι ιδιαίτερα πλούσιος, με παραστάσεις αγίων χαμηλά, σκηνές από τον ευαγγελικό και θεομητορικό κύκλο στην καμάρα και αναπτυγμένη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας.
Στη θέση Καβαλαριανά ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου αγιογραφήθηκε το 1327/8 από τον Ιωάννη Παγωμένο και συνεργάτες του. Ο διάκοσμος είναι ιδιαίτερα πλούσιος με όρθιους και έφιππους αγίους χαμηλά, σκηνές από τον ευαγγελικό κύκλο και το συναξαριακό των αρχαγγέλων στην καμάρα και απεικονίσεις πολλών μελών των οικογενειών Μελισσουργών και Κότζη στα τυφλά αψιδώματα.
ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΣΕΛΙΝΟΥ
