ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΙΡΑΣ
Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Ιράς αποτελεί τόπο προσκυνήματος για όλη τη νότια Λευκάδα και όχι μόνο, για το λόγο κυρίως ότι από το μέρος αυτό πέρασε το ιερό λείψανο του Αγίου Νικολάου τον 11ο αιώνα. Βρίσκεται στο Νοτιοδυτικό άκρο της Λευκάδας, κοντά στο ακρωτήριο Λευκάτας, που συνδέεται με την αρχαία ποιήτρια Σαπφώ, με τον γνωστό φάρο και λίγα χλμ. μετά την περίφημη παραλία «Πόρτο Κατσίκι».
Η ονομασία της περιοχής προέρχεται πιθανώς από τον ειδωλολατρικό ναό του Λευκάτα Απόλλωνα, στη χερσόνησο της Ιεράς (Νηράς, όπως το προφέρουν οι ντόπιοι).
Το αρχικό μοναστήρι χτίσθηκε λίγο μετά το πέρασμα του λειψάνου του Αγίου Νικολάου από τη Λευκάδα (1087), καθώς το μετέφεραν οι Σταυροφόροι από τα Μύρα της Μ. Ασίας προς το Μπάρι της Ιταλίας.
Αργότερα περιήλθε σε οικογένειες του γειτονικού χωριού Αθάνι. Συγκεκριμένα, το μοναστήρι ανακαινίσθηκε τον 17ο αι. από τις οικογένειες Ρομποτή, Κατζιγιάννη, Χρίτη, Κουτσαντώνη, Μπογόρδου, Ζαχαράτου και Καμιδάβλη, οι οποίες αφιέρωσαν στη Μονή αρκετά κτήματα.
Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Ιράς λειτούργησε υπό καθεστώς πατρωνείας ιδιωτικού Δικαίου, δηλ. τη διοίκηση της μονής είχαν οι οικογένειες των κτητόρων, που εξέλεγαν ανά διετία δύο ή περισσότερους επιτρόπους, καθώς και τον ηγούμενο και τον εφημέριο της Μονής.
Πολλές φορές η, δυσπρόσιτη παλαιότερα, Μονή του Αγίου Νικολάου χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας κληρικών. Προσέφερε σπουδαία πνευματική και υλική στήριξη στους κατοίκους της γύρω περιοχής στα χρόνια της ξενικής κατοχής και αργότερα. Στα τέλη του 19ου αι. πραγματοποιήθηκαν σημαντικές ανακαινιστικές εργασίες με την επιστασία του δραστήριου ηγουμένου της Μονής, ιερομονάχου Παγκρατίου Κατωπόδη. Σήμερα θεωρείται μονή εν ενεργεία.
Στο Καθολικό της Μονής σώζεται σχεδόν ανέπαφο το καταπληκτικό τέμπλο, έργο του Ανδρέα Μπέτζου (1799). Επίσης, στη Μονή ανήκει η μοναδικής τέχνης εικόνα του Αγ. Νικολάου (1699), διά χειρός Δημητρίου Φώσκαρη. Έξω από το μοναστήρι σώζεται παλιό αλώνι και πέτρινες κυψέλες για μελίσσια, που αφθονούν στην περιοχή, χάρη στο άφθονο θυμάρι που φυτρώνει γύρω.
Πανηγυρίζει κάθε χρόνο στις 10 Μαΐου, σε ανάμνηση της «παρόδου» (μετακομιδή) του ιερού λειψάνου του Αγ. Νικολάου.
Τα τελευταία χρόνια ένα καινούριο ξεκίνημα επιχειρείται στο μοναστήρι, με το διορισμό νέου Ηγουμενοσυμβουλίου – Διοικούσης Επιτροπής, με αποστολή την ανακαίνιση της Μονής και την ανάπλασή της σε χώρο κατάλληλο για τη διαμονή και την άσκηση μοναχικής αδελφότητας.
Η Ιερά Μονή υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Λευκάδος και Ιθάκης. Ο δρόμος για τη Μονή είναι δύσκολος για μεγάλα λεωφορεία.
Πηγή : www.monastiria.gr, Ορθόδοξα Ελληνικά Μοναστήρια του Δημητρίου Θ. Κόκορη
