ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ
Το μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας υπήρξε η αφορμή να δημιουργηθεί και η μικρή ομώνυμη πόλη που αποτελεί και την έδρα της νεοσύστατης (από το 1991 μ.Χ.) Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου. Θεωρείται ότι ήταν το καθολικό μοναστηριού, που το 1346 μ.Χ. παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Το μοναστήρι συσπείρωσε γύρω του τον οικισμό της περιοχής (Γουμένισσας) και εξελίχθηκε σύντομα σε σημαντικό πνευματικό κέντρο στην Κεντρική Μακεδονία. Η Ι. Μονή υπήρξε από το έτος 1346 μ.Χ. μετόχι της Ιβήρων, μετά από παραχώρηση της με χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε’ του Παλαιολόγου. Το καθεστώς κράτησε ως το 1931 μ.Χ., από το 1951 μ.Χ. κατέστη ανεξάρτητη Μονή.
Στις πλαγιές του όρους Πάικο, ασκήτευσαν αρκετοί μοναχοί κατά τον 14ο αιώνα μ.Χ..Ενδεχομένως στο σημείο που σώζονται τα ερείπια και βρίσκεται σήμερα το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής Πενταλόφου, να υπήρχαν κελιά. Οι μοναχοί αυτοί τιμούσαν ιδιαίτερα μια εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα αυτή κάποια μέρα έφυγε από τη θέση της και βρέθηκε 7 χιλιόμετρα πιο κάτω όπου η σημερινή Γουμένισσα. Την επανέφεραν στη θέση της και χάθηκε ξανά, δεύτερη και τρίτη φορά, δείγμα ότι η Παναγία επιθυμούσε στο σημείο εκείνο, δυτικά από το μικρό τότε χωριό, να στηθεί Μοναστήρι. Οι ευλαβείς κάτοικοι της περιοχής, ποιμένες και αγρότες, ανήγειραν ναό προς τιμήν της Παναγίας και με τον καιρό, καθώς αυξάνονταν εντυπωσιακά οι συρρέοντες κάτοικοι ο ναός αυτός έγινε το «καθολικό» της Ι. Μονής. Όταν η περιοχή υποτάχθηκε στους Τούρκους (1430 μ.Χ. – 1912 μ.Χ. ), η Μονή έγινε τo σημαντικότερο θρησκευτικό και εθνικό κέντρο της περιοχής, απέκτησε δύναμη και μεγάλη κτηματική περιουσία, από δωρεές των πιστών. Συμμορίες, όμως Τούρκων και Τουρκαλβανών ληστών, λεηλάτησαν τη Μονή και για να τιμωρήσουν την αντίσταση των Μοναχών «κρέμασαν τον Ηγούμενο σε ένα πλατάνι στο δάσος της Μονής, στη θέση της σημερινής κεντρικής πλατείας.
Ο τόπος πήρε το όνομα του απαγχονισμένου νεομάρτυρα ηγούμενου και έτσι σε ανάμνηση της φρικτής θυσίας του, το χωριό ονομάστηκε Ηγουμένισσα και κατά συγκοπή Γουμένισσα. Έκτοτε Μονή και κωμόπολη είναι αναπόσπαστα δεμένες.
Το σημερινό «καθολικό» δεν είναι ο αρχικός ναός, αλλά κτίσμα του τέλους του 17ου αιώνα μ.Χ. , στο οποίο –με το πρόσχημα επισκευών (λόγω απαγορεύσεως των κατακτητών) – το 1802 μ.Χ. προστέθηκαν στη νότια και δυτική πλευρά αψιδωτό προστώο, με πεσσούς και τόξα, και δημιουργήθηκε γυναικωνίτης, ανακαινίστηκε η κόγχη του ιερού και τονίστηκαν τα χρώματα των τοιχογραφιών. Το 1837 ανακαινίσθηκε το Ιερό, ενώ στα μέσα του 19ου αιώνα επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Τότε προστέθηκε και η νότια στοά. Στο εσωτερικό της εκκλησίας, η οποία ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης Βασιλικής, με πολυγωνική αψίδα Ιερού από λαξευτή πέτρα, υπάρχει ένα εξαιρετικής ποιότητας ξυλόγλυπτο σύνολο (τέμπλο, κιβώτιο Αγίας Τράπεζας, προσκυνητάρι). Στο προσκυνητάρι είναι τοποθετημένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που καθιστά το ναό σημαντικό λατρευτικό κέντρο.
Τα παραπάνω μαρτυρούνται από δυο εντοιχισμένες επιγραφές (εξωτερικά στη κόγχη του αγίου Βήματος): «1802 Αυγούστου 15 ΙΣΧΡ ΝΙΚΑ» και «ΠΑΝΤΑ ΩΣΑΝΑ Α’ ΜΑΡΤΙΟΥ 1821».
Το 1864 μ.Χ. κτίσθηκε και ο ευρύχωρος ναός του αγίου Γεωργίου, αλλά ο παλαιός της Παναγίας δεν έπαυσε να αποτελεί το κέντρο της θρησκευτικής ζωής της Γουμένισσας. Σημαντικό, στη τοπική ιστορία, υπήρξε το έτος 1924 μ.Χ., οπότε στην περιοχή ήρθαν και εγκαταστάθηκαν χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρασία, τον Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία. Για την αποκατάσταση τους, όπως όλα σχεδόν τα Μοναστήρια, η Μονή Ιβήρων παραχώρησε στο Κράτος και στη τοπική Εκκλησία το Μετόχι της Παναγίας (έτος 1931 μ.Χ.) την κινητή και ακίνητη περιουσία, πλην των ιερών αντικειμένων και κειμηλίων που παραδόθηκαν στη Μονή Ιβήρων, ενώ τα κελιά μετατράπηκαν σε οικήματα για τη στέγαση προσφύγων. Το 1951 μ.χ. οι ενορίες της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου συγχωνεύτηκαν και επανασυστήθηκε η «Ιερά Μονή της Παναγίας Γουμενίσσης» (Β.Δ. 17.12.1951). Από έλλειψη μοναχών, αργότερα, ο τότε μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου Αμβρόσιος μετέτρεψε τη Μονή σε «ιερό προσκύνημα», διατηρώντας όμως σε ισχύ το μοναστηριακό καθεστώς. Έτσι, με την ανάληψη της ποιμαντορίας του ο πρώτος Μητροπολίτης της νεοσύστατης Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου Δημήτριος (Μπεκιάρης) εγκατέστησε σ’ αυτήν μια δραστήρια μοναστική αδελφότητα (1991 μ.Χ.) και κατάργησε το προσκυνηματικό καθεστώς. Η Μονή της Γουμένισσας έκτοτε, λειτουργεί ως ανδρικό κοινόβιο. To κτιριακό της συγκρότημα σήμερα, περιλαμβάνει τον παλιό Ναό της Παναγίας, το νέο παρεκκλήσι της Αγίας Ζώνης, ευρύχωρο και ανακαινισμένο Αρχονταρίκι και καταλύματα της Αδελφότητας. Η θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας της επονομαζόμενης και Γουμένισσας τιμάται 4 φορές το χρόνο. Πιο συγκεκριμένα:
- Της Υπαπαντής 2 Φεβρουαρίου (με αγρυπνία)
- Την πρώτη Κυριακή του Μαρτίου (με λιτανεία)
- Την τρίτη μέρα του Πάσχα (με λιτανεία)
- Το τριήμερο 15-17 Αυγούστου (εορτή Κοιμήσεως Θεοτόκου)
Ἀπολυτίκιον Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου. Ἦχος α΄.
Χαῖρε Κεχαριτωμένη Θεοτόκε Παρθένε, ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ὁ Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἠμῶν, φωτίζων τοὺς ἐν σκότει. Εὐφραίνου καὶ σὺ Πρεσβῦτα δίκαιε, δεξάμενος ἐν ἀγκάλαις τὸν ἐλευθερωτὴν τῶν ψυχῶν ἠμῶν, χαριζόμενον ἠμὶν καὶ τὴν Ἀνάστασιν.
Πηγή: wikipedia.gr
