ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΤΡΑΧΗΛΑ ΣΗΤΕΙΑΣ
Στο βορειοανατολικό άκρο της Κρήτης, βορειοδυτικά της πόλης της Σητείας και ανάμεσα στα ακρωτήρια Μπαμπακιά και Τράχηλα του Δημοτικού Διαμερίσματος Σκοπής του Δήμου Σητείας, βρίσκεται η πάλαι ποτέ διαλάμψασα Μονή της Παναγίας της Φανερωμένης Τράχηλα, γνωστή και ως Κυρία Φανερωμένη.
Το Μοναστήρι, όπως αποδεικνύεται από τις σωζόμενες αγιογραφίες στη νοτιοδυτική πλευρά της εκκλησίας, τα επιγραφικά χαράγματα των αδελφών Ιερομονάχων Γαβριήλ και Μελετίου Παντόγαλου και τα ονόματα από τη μεγάλη οικογένεια των Κορνάρων, είναι παλιό, όμως δυστυχώς δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια η χρονολογία της ίδρυσής του.
Είναι πολύ πιθανό εκεί να λειτουργούσε Μοναστήρι κατά την εποχή που δημιουργήθηκαν αυτά τα χαράγματα, όταν ανακαινίστηκε ο Ναός. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον ιστορικό Ν. Ι. Παπαδάκη, το μοναστήρι λειτουργούσε, αλλά καταστράφηκε από τους πειρατές κατά τα τέλη του 16ου αιώνα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «συνάγομεν μεν την αρχαιοτέραν (χρονολογίαν) ότι η Μονή ιδρύθη προ του 1455, από δε την τελευταίαν, την εμφαίνουσαν την διακοπήν των επισκέψεων, ότι έπαυσε αύτη υφισταμένη μετά το 1536 καταστραφείσα πιθανώς κατά την επιδρομήν του Βαρβαρόσα (1537- 38)…» (Ν. Ι. Παπαδάκη, Η Εκκλησία της Κρήτης, σελ. 112).
Τα παράλια της Σητείας, όπως είναι γνωστό, γνώρισαν πολλές πειρατικές επιδρομές κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Χωρίς να μπορούμε να ορίσομε την ακριβή χρονολογία που κτίσθηκε η Μονή, και αν λάβομε υπ᾿ όψιν τα επιγραφικά χαράγματα και τις εγχάρακτες χρονολογίες από το 1455 έως το 1598, που διακρίνονται μέσα στο ναό, μπορούμε να διατυπώσομε με βεβαιότητα ότι όλες οι πηγές συντείνουν πως ο Ναός κτίσθηκε πριν από το 1624.
Επίκεντρο της Μονής είναι ο δίκλιτος ναός που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στον Άγιο Γεώργιο. Το καθολικό της Μονής πλαισιώνουν νεώτερα κτίρια που χρησιμεύουν ως κελλιά των «Δεκαπενταριστών».
Ο Ναός περιέχει και το μικρό σπήλαιο, όπου σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε η εικόνα της Θεοτόκου. Το γεγονός αυτό έγινε και η αφορμή για τη ανέγερση του Ναού. Εκτός από το σπήλαιο του Ιερού στην περιοχή υπάρχουν και άλλες σπηλαιώδεις κοιλότητες στο ονομαστό φαράγγι των Αγίων Πάντων, το οποίο θεωρούνταν τόπος ασκήσεως και προσευχής ασκητών. Μάλιστα μία κοιλότητα, δυτικά του ναού θεωρείται σήμερα ως κατοικία κάποιου ασκητή, πριν ακόμα χτιστεί ο ναός και ιδρυθεί το μοναστήρι.
Πολλά και δύσκολα για την εποχή εκείνη τεχνικά έργα απαιτούνταν για την ανέγερση ναού και ο χώρος δεν επαρκούσε για να εκπληρωθούν όλοι οι όροι της ορθόδοξης ναοδομίας. Επίσης, δεν ήταν δυνατόν για τον κτίτορα να παραμείνει εκτός ναού το λατρευτικό σπήλαιο της Φανερωμένης. Για τον λόγο αυτό δεν ακολουθήθηκε ο σωστός προσανατολισμός από την ανατολή προς τη δύση και ο κτήτορας προτίμησε να οικοδομήσει το ναό με προσανατολισμό από το βορρά προς το νότο. Το Ιερό Βήμα του ναού είναι σφηνωμένο μέσα σ᾿ ένα χαμηλό σπήλαιο σε χοντροπελεκημένο βράχο. Το Τέμπλο έχει δύο θύρες, αφού δύο είναι και οι Αγίες Τράπεζες (δίκλιτος Ναός), που εφάπτονται πάνω στον βράχο που σ᾿ αυτό το σημείο έχει μια συμμετρική εσοχή.
Η Μονή έχει έξι πολύ παλιά κελλιά, που διατηρούν ακέραιο το μεσσαιωνικό ρυθμό. Έχουν πόρτες με παράθυρα μικρά σιδερόφρακτα και πόρτες με τα πανωπόρτια για να εμποδίζουν τον αέρα. Επίσης υπάρχει αίθουσα που χρησιμεύει ως αρχονταρίκι. Εκτός από τα κελλιά του Μοναστηριού υπάρχουν σήμερα και πολλά ιδιόκτητα κελλιά που έχτισαν οι κάτοικοι της περιοχής, κυρίως από το χωριό Σκοπή, και χρησιμεύουν για τη διαμονή των προσκυνητών, ειδικά τον Αύγουστο μήνα. Γιατί από όλα τα χωριά της Σητείας, αλλά κυρίως από τα όμορα Σκοπή, Πισκοκέφαλο, Αχλάδια, Χαμαίζι, Έξω Μουλιανά, Μυρσίνη, Μέσα Μουλιανά, κ.λπ. και βέβαια από την πόλη της Σητείας, έρχονται «Δεκαπενταριστές» στη χάρη της Παναγίας, και κατά την περίοδο των Ιερών Παρακλήσεων προς την Υπεραγία Θεοτόκο δημιουργείται το αδιαχώρητο από τους πιστούς.
Ο αύλειος χώρος της Μονής είναι πολύ ευρύχωρος και την περίοδο του Δεκαπενταυγούστου φιλοξενεί πολύ κόσμο που βρίσκει ανάπαυση στα πελεκένια πεζούλια της εκκλησίας ενώ πάνω από το Ιερό Βήμα διατηρείται ακόμη η μορφή του σπηλαίου. Το «Μεγάλο Κελλί», ευρύχωρο με τη μεσσαιωνική καμάρα, αποτελεί δείγμα της παλιάς φάμπρικας, όπου άλεθαν τις ελιές της Μονής τα παλιά χρόνια. Ο «Θόλος» ήταν κελλί στα πάνω κελλιά με θολωτή στέγη πέτρινη. Το «Φουρνόσπιτο» είναι το μεγάλο κελλί, εκεί που αρχίζουν τα πάνω κελλιά, με ένα φούρνο πολύ μεγάλο όπου ζύμωναν το ψωμί της Μονής και πολλοί Μετοχάρηδες το κρίθινο ψωμί τους. Πολλοί θυμόντουσαν, εκτός από το «φουρνόσπιτο», και το ελαιοτριβείο στο κτηριακό συγκρότημα της Μονής που χρησιμοποιούσαν οι «μετοχάρηδες» και οι ενοικιαστές των μοναστηριακών κτημάτων.
Πηγή: imis.gr
