Ι Ε Ρ Α   Π Α Τ Ρ Ι Α Ρ Χ Ι Κ Η   Κ Α Ι   Σ Τ Α Υ Ρ Ο Π Η Γ Ι Α Κ Η   Μ Ο Ν Η   Α Γ Ι Ω Ν   Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ Ι Ν Ο Υ   Κ Α Ι   Ε Λ Ε Ν Η Σ   Α Ρ Κ Α Δ Ι Ο Υ

Η επίσκεψη στη Μονή Αρκαδίου μπορεί να πραγματοποιηθεί από τις ανατολικές εξόδους του Ρεθύμνου, από τον Πλατανιά ή τον Σταυρωμένο, και από τη Βιράν Επισκοπή Μυλοποτάμου. Και οι τρεις διαδρομές είναι πολύ ευχάριστες. Όποια κι αν ακολουθήσουμε, όταν φθάσουμε, νότια ή νοτιοδυτικά, στο 23ο χλμ. από το Ρέθυμνο και σε υψόμετρο 500 μ. από τη θάλασσα, αντικρίζουμε ένα μεγάλο οροπέδιο πάνω στο οποίο έχει χτισθεί το Αρκάδι, στα σύνορα περίπου των επαρχιών Ρεθύμνου, Αμαρίου και Μυλοποτάμου. Γύρω από τον χώρο αυτόν είχαν αναπτυχθεί παλαιότερα πολλά μικρότερα μοναστήρια, τα οποία έγιναν μετόχια της μεγάλης Μονής κατά τον 17ο αιώνα. H Μονή Αρκαδίου είναι πολύ γνωστή ως μνημείο της Πίστεως και των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων του Κρητικού λαού, αλλά και ως παγκόσμιο σύμβολο Ελευθερίας και μαρτυρία αντίστασης σε όποιας μορφής επιβουλή.

Μόλις την αντικρίσουμε μας εντυπωσιάζει το μέγεθος και η αρχιτεκτονική της, όπως αναδεικνύεται μέσα από τον περιβάλλοντα χώρο. Εύκολα διακρίνουμε τον φρουριακό χαρακτήρα της. Το κτηριακό συγκρότημά της αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, όπως διαμορφώθηκε στην Κρήτη κατά τα τελευταία χρόνια της Βενετοκρατίας. Η παλαιότερη ιστορία της παραμένει σχεδόν άγνωστη. Η ίδρυση της τοποθετείται στη δεύτερη Βυζαντινή περίοδο (961-1204) ή στα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας στην Κρήτη. Από τις λίγες, πάντως, και αποσπασματικές πληροφορίες πού διαθέτουμε συνάγεται ότι η μονή Αρκαδίου αποτέλεσε σημαντικό μοναστηριακό κέντρο με ακμαία πνευματική και οικονομική ζωή και μεγάλη ακτινοβολία στον Ορθόδοξο κόσμο.

Στα τέλη του 16ου αιώνα πραγματοποιήθηκε μια ριζική εσωτερική μεταρρύθμιση και αναδιοργάνωση και οικοδομήθηκε ο σημερινός, μεγαλύτερος και λαμπρότερος, ναός με την πολυποίκιλτη πρόσοψη σε στυλ μπαρόκ, αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Αυτά τα σπουδαία ανακαινιστικά έργα συνδέονται με δύο επιφανείς οικογένειες του Ρεθύμνου, με την οικογένεια Χορτάτση και την οικογένεια Καλλέργη, και έγιναν για να καλύψουν τις τότε αυξημένες ανάγκες της Μονής. Την ίδια περίοδο και μέχρι το τέλος της Βενετοκρατίας, η Μονή αποτέλεσε κέντρο γραμμάτων και τεχνών. Λειτουργούσε εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων, σχολείο, κέντρο χρυσοκεντητικής και υπήρχε πλούσια βιβλιοθήκη με έργα αρχαίων συγγραφέων.

Κατά την Τουρκοκρατία η πνευματική άνθηση της Μονής διακόπηκε. Ο τουρκικός στρατός την κατέλαβε και τη λεηλάτησε. Ανέλαβε, όμως, γρήγορα και οι νέοι κατακτητές της επέτρεψαν, προνομιακά, να χρησιμοποιεί καμπάνες! O πρώτος Μητροπολίτης Κρήτης, μετά την αποκατάσταση της ιεραρχίας στο νησί, ο Νεόφυτος Πατελλάρος, ήταν αδελφός της. Η Μονή απέκτησε πολλή περιουσία και από τις αρχές του 18ου αιώνα αναγνωριζόταν ως η σημαντικότερη της Κρήτης. Την επισκέφθηκαν πολλοί περιηγητές, αλλά δεν είδαν, όπως διηγούνται, να είχαν σωθεί πολλοί από τούς σημαντικούς θησαυρούς της.

Από όποια θέση την έταξε η ιστορική πορεία της, η συμμετοχή της σε όλους τούς απελευθερωτικούς αγώνες του τόπου ήταν ανάλογη με την πνευματική προσφορά της. Από την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα άρχισε να εξελίσσεται σε αξιόλογη θρησκευτική και εθνική εστία, όπου και διαδραματίσθηκε το δραματικότερο επεισόδιο της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης (1866-1869), το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, τη νύκτα της 8ης προς την 9η Νοεμβρίου 1866, ένα από εκείνα τα σπάνια γεγονότα, τα οποία λαμπρύνουν την ιστορία του Έθνους και παραμένουν ανεξίτηλα ορόσημα στη μνήμη όλων μας.

Η Μονή ανέλαβε και μετά το Ολοκαύτωμα της και συνέχισε την πολλαπλή προσφορά της μέχρι την περίοδο της Κατοχής και της Εθνικής αντίστασης και έως τις μέρες μας. Η πρόσφατη ανακήρυξή της σε ευρωπαϊκό μνημείο Ελευθερίας και Πολιτισμού, καθώς και η έναρξη συστηματικών εργασιών για την αναστήλωσή της, τη διαφύλαξη των κειμηλίων και τη λειτουργία της ως τόπου προσευχής και λατρείας, αποτελεί την καλύτερη δικαίωση στη μακρόχρονη ιστορική πορεία και τη συνεχή παρουσία της.

Στο πολύ ενδιαφέρον Εκκλησιαστικό Μουσείο της, το οποίο εγκαινίασε την 3η Σεπτεμβρίου 2012 ή Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ Α΄, μπορούμε να δούμε πολλά από τα διασωθέντα κειμήλια της, το ιερό λάβαρο, εικόνες μεταβυζαντινής κυρίως περιόδου, όπλα της περιόδου της επανάστασης, διάφορα αντικείμενα λατρείας, χρυσοκέντητα άμφια μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας, χειρόγραφους κώδικες, σφραγίδες κ.α.

ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ