Χαμέζι: το χωριό της Σητείας που έχει αγαπηθεί μέσα από το φεστιβάλ του!
Σε μια ήσυχη στροφή του δρόμου που συνδέει τον Άγιο Νικόλαο με τη Σητεία, λίγο πριν ο επισκέπτης αντικρίσει τον κάμπο και τη θάλασσα, το Χαμέζι αποκαλύπτεται, γαντζωμένο στις πλαγιές, σε υψόμετρο 430 μέτρων. Το χωριό ανήκει στον Δήμο Σητείας και βρίσκεται σε σημείο με στρατηγική σημασία από την αρχαιότητα. Η γεωγραφική του θέση, με τη θέα προς τον κόλπο και την πρόσβαση στην ενδοχώρα, το ανέδειξε σε σημαντικό οικισμό ήδη από τα μινωικά χρόνια.
Στο ύψωμα Σουβλωτό Μουρί, νότια του σημερινού χωριού, διατηρούνται τα ερείπια μιας μοναδικής ελλειπτικής μινωικής οικίας, χτισμένης γύρω στον 20ό αιώνα π.Χ. Το σχήμα της, η πολυπλοκότητα της κάτοψής της και τα ευρήματα που βρέθηκαν στους χώρους της συνεχίζουν να προβληματίζουν τους αρχαιολόγους. Πρόκειται πιθανότατα για μεγάλη κατοικία με ενσωματωμένο ιερό, στην οποία αργότερα εγκαταστάθηκαν και αγρότες. Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί επίσης μινωικοί και πρωτογεωμετρικοί τάφοι, καθώς και λείψανα κατοικιών, επιβεβαιώνοντας τη συνεχή κατοίκηση από τα προϊστορικά χρόνια έως και τη νεότερη εποχή. Βορειότερα, στο Λιόπετρο, στέκουν ακόμη τα ερείπια ενετικού φρουρίου του 16ου αιώνα, χτισμένου στη θέση αρχαίας ακρόπολης, με τις θολωτές δεξαμενές και τους πύργους του να θυμίζουν τον ρόλο που δεν πρόλαβε να παίξει, καθώς οι κάτοικοι της Σητείας εγκατέλειψαν την περιοχή.
Το χωριό διατηρεί ακόμη τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Στενά σοκάκια με καμάρες, σκαλοπάτια που σκαρφαλώνουν στις αυλές, πέτρινα σπίτια και χρωματιστά πορτοπαράθυρα συνθέτουν μια εικόνα ζωντανή, χωρίς να χάνει τίποτα από την αυθεντικότητα της. Το Χαμέζι υπήρξε πάντα τόπος δημιουργίας: πετράδες με φήμη σε όλη την Κρήτη, υφάντρες στον αργαλειό, λυράρηδες, μαντιναδολόγοι και χορευτές που κράτησαν ζωντανή την προφορική και μουσική παράδοση.
Το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό καμαρόσπιτο του 19ου αιώνα, και αποτελεί ζωντανή μαρτυρία της παλιάς κρητικής ζωής. Η συλλογή του περιλαμβάνει έπιπλα, σκεύη, εργαλεία, παραδοσιακά υφαντά, αλλά και έναν λειτουργικό αργαλειό. Η νέα πτέρυγα, που προστέθηκε το 1993, φιλοξενεί το παλιό ελαιουργείο, το πατητήρι και τον χώρο της απόσταξης.
Τα τελευταία χρόνια, το Χαμέζι φαίνεται να ξαναβρίσκει τον ρυθμό του μέσα από νέες πρωτοβουλίες. Η πιο χαρακτηριστική είναι το Φεστιβάλ Χαμεζίου, που οργανώνεται με τη φροντίδα της Μορφωτικής Στέγης του χωριού. Δεν πρόκειται απλώς για μια πολιτιστική εκδήλωση, αλλά για μια πολυήμερη, συλλογική εμπειρία που αγκαλιάζει όλο το χωριό. Στις αυλές, τα σοκάκια και τα σχολεία του οργανώνονται μαθήματα μουσικής, εργαστήρια υφαντικής και φυσικών βαφών, μαθήματα χορού, ψηφιδωτού και άλλων παραδοσιακών τεχνών. Οι κάτοικοι συμμετέχουν ενεργά, είτε προσφέροντας χώρους, είτε συνδράμοντας στις δράσεις, μετατρέποντας τον οικισμό σε ζωντανό εργαστήρι πολιτισμού. Κάθε βράδυ, το χωριό γεμίζει ήχους, φωνές και μυρωδιές, σε γλέντια που παραμένουν αυθεντικά, χωρίς υπερβολές, κρατώντας την ταυτότητα της ανατολικής Κρήτης ζωντανή.
«Χαμέζι τα σοκάκια σου γεμάτα μαντινιάδες,
είν’ από τσοι βιολάτορες κι απ’ τσι πολλές καντάδες».
Παρόλο που οι μόνιμοι κάτοικοι έχουν λιγοστέψει, το Χαμέζι δεν μοιάζει εγκαταλελειμμένο. Οι δεσμοί με τον τόπο είναι ισχυροί και πολυεπίπεδοι. Νέοι άνθρωποι, με ρίζες ή αγάπη για το χωριό, επιστρέφουν κάθε καλοκαίρι, συμμετέχουν στις δράσεις και συνδέονται με το παρελθόν μέσα από πράξεις του παρόντος. Έτσι, το Χαμέζι συνεχίζει να αναπνέει, να δημιουργεί και να διατηρεί την πολιτιστική του φλόγα αναμμένη.
Πηγές: wikipedia.org, odysseus.culture.gr, sitia.gr, cna.gr, travel.gr, cretanbeaches.com, hamezifestival.gr.
