ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΛΣΑΜΙΤΗ ΑΜΟΡΓΟΥ
Ο δρόμος που συνδέει τη Χώρα με την Κάτω Μεριά, κατευθύνεται προς τα νότια, ακολουθώντας από αρκετό ύψος παράκτια πορεία. Την τραχύτητα και την αυστηρότητα του τοπίου διακόπτει, μετά από διαδρομή 4,6 χλμ. (από τη Χώρα), βαθιά χαράδρα δεξιά, όπου αντικρίζουμε το Μετόχι της Χοζοβιώτισσας το αφιερωμένο στον Άη Γιώργη το Βαρσαμίτη. Δρομάκι μήκους 450 μ. από το ύψος της διασταύρωσης κατηφορίζει στο μνημείο, που περιστοιχίζεται από πυκνή τοπική βλάστηση. Ακόμα ρέει εδώ η πηγή με τη μεγάλη παράδοση και ιστορία. Στο βάθος της ρεματιάς, διακρίνονται τα Κατάπολα, ανάμεσα σε ψηλές βουνοπλαγιές. Παλιό αλλά ευδιάκριτο μονοπάτι, ξεκινά από δω και οδηγεί στα Κατάπολα.
Απέναντι από το μνημείο, υψώνεται βουνοκορφή με την ονομασία Σκοποί, με τα λείψανα τετράγωνου πύργου της πρώτης περιόδου της Ενετοκρατίας (πιθανότατα 13ου αι.). Ο πύργος προστάτευε το πέρασμα από το κεντρικό προς το κατώτερο τμήμα του νησιού, και παράλληλα επόπτευε το ανοιχτό πέλαγος, τόσο στα βόρεια όσο και στα νότια.
Η πηγή συντηρούσε άλλοτε εκτεταμένα ποτιστικά. Ονομαστά ήταν από την εποχή του περιηγητή Tournefort(1700), τα εύγευστα χυμώδη σταφύλια του Βαρσαμίτη, ενώ η παροχή μεγάλης ποσότητας νερού σε παλιότερες εποχές δικαιολογεί την παρουσία σε γειτονικό σημείο ενός ημιερειπωμένου νερόμυλου. Σήμερα, το νερό ρέει από 3-4 μικρές πηγές γύρω από το μετόχι. Συγκεντρώνεται σε παρακείμενη στέρνα και από κει διοχετεύεται στα λίγα περιβολάκια που έχουν απομείνει, χάρις στην προσωπική εργασία του ηγουμένου της Χοζοβιώτισσας.
Στην περιοχή φυτρώνει ο βάρσαμος ή αγριοδυόσμος (mentha longifolia), υδροχαρές αρωματικό και φαρμακευτικό φυτό με αντισηπτική δράση. Απ’ αυτόν πήρε το προσωνύμιο του ο τιμώμενος Άγιος.
Το μοναστηριακό συγκρότημα του Βαρσαμίτη, πασίγνωστο στον ναυτικό κόσμο του Νοτιοανατολικού Αιγαίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εξαιτίας της προφητικών ιδιοτήτων της πηγής του, αποτελούσε στους βυζαντινούς χρόνους ιδιαίτερη Μονή (όπως κι εκείνο του Φωτοδότη), μέχρις ότου μετατράπηκε σε μετόχι της Χοζοβιώτισσας.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ναός, τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική του 16ου αι., χτισμένη πάνω στις βάσεις παλαιότερων βυζαντινών ναών. Ενδεικτική είναι η παρουσία ψηλότερων τόξων (βυζαντινών) μεταξύ των κλιτών που εναλλάσσονται με χαμηλότερα (περιόδου Τουρκοκρατίας). Τοιχογραφίες του 17ου αι. κοσμούν τους πεσσούς του Ιερού Βήματος και τους τοίχους του κουβουκλίου του αγιάσματος.
Η αρχική προέλευση του ναού είναι πιθανότατα παλαιοχριστιανική βασιλική. Όμως η παρουσία της πηγής του αγιάσματος και της μικρής δεξαμενής υποδοχής του στο εσωτερικό του ναού, η προφορική παράδοση, ορισμένες γραπτές πηγές και ο ίδιος ο περιβάλλον χώρος του Βαρσαμίτη, παρέχουν αρκετές ενδείξεις ότι στο ίδιο σημείο προϋπήρχε αρχαίο ιερό με χαρακτήρα υδρομαντείου.
TO ΛAΛON ύδωρ της πηγής στον Bαρσαμίτη εσίγησε επισήμως το 1967, κατόπιν αποφάσεως της Iεράς Mητροπόλεως Θήρας, Aμοργού και Nήσων. Έως τότε, «γάμος δεν εγινότανε, καΐκι δεν κινούσε»· για οποιανδήποτε πράξη, ταξίδι, ασθένεια, αρραβώνα, συνοικέσιο, επάγγελμα, αγοραπωλησία, σπουδές, κ.τ.λ., έπρεπε να συμβουλευτούν τον Αη Γιώργη τον Bαρσαμίτη, να υποβάλουν ερώτημα, και με την ευλογία ιερέως «να ανοίξουν αγίασμα». O ιερέας, συνήθως μοναχός της Mονής Xοζοβιωτίσσης, Mετόχι της οποίας ήταν η παλιά Mονή του Bαρσαμίτη, φορώντας το πετραχήλι του, διάβαζε ευχή στον Aη Γιώργη «για ν’ αγιάσει το πηγαίον ύδωρ»· εν συνεχεία, καθάριζε την τοποθετημένη μέσα στον ναό «απύθμενη, πήλινη υδρία», γέμιζε σταγόνα σταγόνα ένα κρυσταλλένιο ποτήρι, και εξηγούσε τα ορατά, ευοίωνα ή δυσοίωνα σημάδια. Mολονότι η διαύγεια του ύδατος ήταν ευοίωνο σημάδι για τον ερωτώντα, απαραίτητη ήταν η ερμηνεία όσων είχαν παρεισφρύσει στο ποτήρι: σκόνες, υδρόβια έντομα, τρίχες, φυλλαράκια ξερά, κ.ά.
Tάματα στον ναό και κυρίως διηγήσεις μαρτυρούν για τη μακραίωνη σημασία και τη φήμη του Aγιάσματος, στο οποίο προσέφευγαν όχι μόνον οι Aμοργιανοί αλλά και οι κάτοικοι όλων των νησιών, ακόμη και οι πειρατές. Oι γηραιότεροι διηγούνται για την «τιμωρία των άπιστων, που αν και βρήκαν το αγίασμα κακό», αγνόησαν τα δυσοίωνα σημάδια. Δείγμα της βαθύρριζης πίστης αποτελεί η μαρτυρία για τη συνέχιση της χρήσης του αγιάσματος και μετά την απαγόρευση το 1967· επειδή το τσιμέντο δεν επέτρεπε την πρόσβαση στην πηγή, οι πιστοί άνοιξαν κρυφά τρύπα έξω από τον ναό και κατέφευγαν παρακλητικά σε λαϊκούς, όπως στον Γ. M. Nομικό, τον «Mαγιάση», τον τελευταίο γνώστη του αγιάσματος, να βεβαιώσει «αν τόβρε καλό ή άσκημο».
Tο πηγομαντείον του Bαρσαμίτη, από το 1651 οι περιηγητές το αναφέρουν «ως ένα από τα άξια περιεργείας των εν τη νήσω θεαμάτων» και περιγράφουν λεπτομερώς διάφορους τρόπους του τελετουργικού του αγιάσματος.
Σήμερα, στο ολίγον εθνικόν και εν μέρει χριστιανίζον πηγομαντείον, που για αιώνες λειτούργησε με τις ευλογίες της εκκλησίας, απέσβετο οριστικά το λάλον ύδωρ, γιατί χάθηκαν οι εξηγητές. Aπομένει να εξακριβωθεί επιστημονικά η παλαιότητα της λαλέουσας πηγής στον τελείως ανεξερεύνητο Bαρσαμίτη.
Ο δρόμος για τη Μονή είναι βατός. Η Ιερά Μονή υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θήρας, Αμοργού και Νήσων.
Πηγή : aegiali.gr, Ορθόδοξα Ελληνικά Μοναστήρια του Δημητρίου Θ. Κόκορη
