ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
Η Μονή Παντοκράτορος είναι κτισμένη πάνω στη θάλασσα, στην ανατολική πλευρά του Αγίου Όρους και είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Η µονή κατέχει την έβδοµη θέση µεταξύ των αθωνικών µονών και επανήλθε στο κοινοβιακό σύστηµα το 1992. Η Μονή πανηγυρίζει κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στις 6 / 19 Αυγούστου.
Πλησίον της µονής υπήρχε η αρχαία πόλη Θύσσος. Αν και µακραίωνη προφορική παράδοση θέλει ως κτίτορα της µονής τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κοµνηνό, από τις σωζόµενες µαρτυρίες εξάγεται το συµπέρασµα ότι κτίτορες της µονής ήταν οι αδελφοί Αλέξιος (µε το στρατιωτικό αξίωµα του µέγα στρατοπεδάρχη) και Ιωάννης (αξιωµατούχος της αυλής µε τη θέση του µεγάλου πριµηκυρίου). Δεν είναι γνωστό πότε ξεκίνησαν οι οικοδοµικές εργασίες αλλά το 1358 το µοναστήρι υπήρχε ήδη και εγκαινιάστηκε ενδεχοµένως το 1362 από τον πατριάρχη Κάλλιστο Α΄. Αρχαία µονύδρια που ενσωµατώθηκαν στην Παντοκράτορος είναι του Αγίου Αυξεντίου, Δωροθέου, Κυνόποδος, Ραβδούχου, Φακηνού και Φαλακρού. Ο Αλέξιος απεβίωσε περί το 1368, ενώ ο Ιωάννης φαίνεται πως το 1384 είχε αποσυρθεί στη µονή όπου και εκάρη µοναχός. Από τις πολλές δωρεές που προσέφεραν τα αδέρφια αγοράστηκαν και τα περισσότερα µετόχια που η µονή είχε έως και τα µέσα του αιώνα µας. δώρο των αδελφών αποτελεί και η εικόνα του Παντοκράτορος Χριστού, που σήµερα βρίσκεται στο µουσείο του Ερµιτάζ στην Πετρούπολη της Ρωσίας.
Η Παντοκράτορος ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε το 16ο αιώνα µε τα χρήµατα που πρόσφεραν ηγεµόνες των παραδουνάβιων περιοχών. Η µονή, παρά τα ογκώδη χρέη της, κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας δεν χάνει τη ζωτικότητά της. Στη µονή εγκαταβίωσαν σπουδαίες και αγιασµένες προσωπικότητες όπως ο πατριάρχης Κάλλιστος Β΄ ο Ξανθόπουλος, ο Συµεών και ο Θεωνάς, αρχιεπίσκοποι Θεσσαλονίκης. Η µονή χτυπήθηκε από τη λαίλαπα της φωτιάς το 1393, το 1773 και τέλος το 1948, ευτυχώς χωρίς ποτέ να καταστραφεί ολοσχερώς.
Το Καθολικό, αφιερωµένο στη Μεταµόρφωση του Σωτήρος, χτίστηκε την ίδια εποχή µε τη µονή, ωστόσο είναι ευδιάκριτη η δική του αυτόνοµη αρχιτεκτονική πορεία, τόσο από πλευράς αρχιτεκτονικής, όσο και αγιογράφησης. Η αγιογράφηση του ναού ανάγεται στο τρίτο τέταρτο του 14ου αιώνα και επιζωγραφίστηκε το 1854. Το κωδωνοστάσιο είναι κτίσµα του 19ου αιώνα. Στη µονή φυλάσσονται αρκετά λείψανα αγίων όπως του αγίου Ιωαννικίου του εν Ολύµπω της Βιθυνίας, Θεοδώρου του Στρατηλάτου, των αγίων Κοσµά και Δαµιανού, τεµάχιο Τιµίου Ξύλου, καθώς επίσης και κειµήλια όπως µέρος της ασπίδας του αγίου Μερκουρίου και εικόνες του 14ου αιώνα και µεταγενέστερες. Το τέµπλο του Καθολικού ίσως είναι και το παλαιότερο του Αγίου Όρους. Στη βιβλιοθήκη του µοναστηριού περιλαµβάνονται περίπου 350 χειρόγραφοι κώδικες και περί τα 3,500 έντυπα. Τα έγγραφα της µονής είναι ελληνικά, τουρκικά και ένα βλαχικό του 17ου αιώνα.
Στη µονή βρίσκονται επτά παρεκκλήσια και άλλα επτά εξωκκλήσια. Η Παντοκράτορος έχει την επικυριαρχία πέντε Κελλιών στην περιοχή των Καρυών, και κατά τους νεώτερους χρόνους απέκτησε πολλά µετόχια σε Ελλάδα, Μ. Ασία και Βλαχία από τα οποία σήµερα δεν κατέχει κανένα. Στα εξαρτήµατα της µονής ανήκουν η σκήτη του Προφήτη Ηλία, πέντε Κελλιά και τριάντα οκτώ Καλύβες στην περιοχή της Καψάλας. Από τα κελιά-εξαρτήματα που ανήκουν στη μονή ξεχωρίζουν του Ραβδούχου (βρίσκεται στις Καρυές), πιθανώς του 10ου αι. και της Κοίμησης της Θεοτόκου που ονομάζεται “Άξιον Εστί” ή του “Άδειν”, από όπου και προέρχεται η ομώνυμη θαυματουργή εικόνα, που βρίσκεται στην πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, τις Καρυές και συγκεκριμένα στο ναό του Πρωτάτου. Ως εφέστια εικόνα της µονής τιµάται η Παναγία η Γερόντισσα, που είναι µία από τις θαυµατουργές εικόνες του Αγίου Όρους.
Ιερά εικόνα της Παναγίας Γερόντισσας
H Ιερά εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας είναι η κύρια εικόνα της Mονής. H παράδοση αναφέρει ότι είναι δώρο του Bυζαντινού αυτοκράτορα Aλεξίου A’ του Kομνηνού προς το μοναστήρι. H εικόνα αποτελεί αντίγραφο της ψηφιδωτής εικόνας της Παναγίας της Γοργοεπηκόου, που βρισκόταν στη Mονή Παντοκράτορος στην Kωνσταντινούπολη, η οποία είχε κτιστεί από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. H συγκεκριμένη εικόνα είναι η μοναδική φορητή εικόνα, η οποία απεικονίζει την Παναγία ολόσωμη σε στάση δέησης. H μορφή της είναι ευχάριστη, γλυκύτατη και γεμάτη έλεος, αφήνοντας στον κάθε προσκυνητή αισθήματα χαράς, ευφροσύνης, αγαλλιάσεως, ελπίδας, παρηγοριάς και ευσπλαχνίας. H μορφή της Παναγίας σ’ αυτήν την εικόνα δείχνει σε κάθε πιστό ότι προστρέχει στην ανάγκη των τέκνων της και πάντοτε παραμυθεί αυτούς.
Πηγές: pantokrator.gr, monastiria.gr, monastiriaka.gr
Ἀπολυτίκιον Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ἦχος βαρύς.
Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστὲ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τὴν δόξαν σου, καθὼς ἠδυναντο. Λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι.
Ἀπολυτίκιον Παναγίας Γεροντίσσης. Ἦχος δ΄. Ταχὺ προκατάλαβε.
Ὡς Μήτηρ φιλεύσπλαγχνος, Χριστοῦ τοῦ πάντων Θεοῦ, Γερόντισσα πέφηνας, ἐν συμπαθείᾳ πολλῇ, ἡμῶν Ἀειπάρθενε. Ὅθεν ὑπὸ τὴν σκέπην τῆς θερμῆς σου πρεσβείας, σπεύδοντες καθ’ ἑκάστην, εὐλαβῶς σοι βοῶμεν· Χαῖρε Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ.
