ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΟΣ ΜΟΓΛΕΝΩΝ,ΠΡΟΜΑΧΟΙ ΑΡΙΔΑΙΑΣ
Στους πρόποδες του βουνού Βόρρα και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το χωριό Πρόμαχοι Αριδαίας βρίσκεται μία ιστορική, αν και όχι ιδιαίτερα γνωστή Μονή της Επαρχίας Αλμωπίας, η Ιερά Μονή Οσίου Ιλαρίωνος, επισκόπου Μογλενών. Η Μονή αυτή έχει ως κτήτορα και ιδρυτή της τον ίδιο τον Άγιο Ιλαρίων, ο οποίος υπήρξε ένας μεγάλος Ιεράρχης της Εκκλησίας μας του 12ου αιώνα, που έζησε και έδρασε στην περιοχή της σημερινής Αλμωπίας.
Περιληπτικά αναφέρουμε ότι ο Άγιος Ιλαρίων γεννήθηκε γύρω στα 1080-1090 μ.Χ. από ευσεβείς Έλληνες γονείς μετά από αδιάκοπες προσευχές της στείρας μητέρας του προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Κάποια νύχτα της φανερώθηκε στον ύπνο της, η Παναγία και της υποσχέθηκε ότι θα γεννήσει γιο, που θα μεταστρέψει πολλούς από την πλάνη στο φως της θεογνωσίας .
Όταν συμπλήρωσε τα δεκαοχτώ του χρόνια, ο Ιλαρίων μετέβη σε κάποιο μοναστήρι της περιοχής του και εκάρη μοναχός. Ζούσε με μεγάλη άσκηση, Ώστε να μιλούν γι’αυτόν όλοι οι αδελφοί της Μονής. Αργότερα του ανέθεσαν και την γερόντια του Μοναστηριού και ενώ ακόμη ήταν ηγούμενος ο Όσιος έκανε πολλά θαύματα και η φήμη του διαδόθηκε παντού. Όπως εμφανίστηκε η Θεοτόκος στη μητέρα του και της ανήγγειλε τη γέννηση του, έτσι εμφανίσθηκε και στον Αρχιεπίσκοπο Αχρίδας Ευστάθιο, προτρέποντας τον να τοποθετήσει ως Ποιμενάρχη του λαού των Μογλενών τον Όσιο Ιλαρΐωνα. Πράγματι, μετά από λίγο καιρό ο Αγιος χειροτονήθηκε Επίσκοπος Μογλενών.
Η έδρα της επισκοπής του φημολογείται ότι ήταν το σημερινό χωριό Χρυσή. Η περιοχή όμως όπου αρχιεράτευε ο Όσιος ήταν γεμάτη από αιρετικούς που ακολουθούσαν τους μονοφυσίτες Αρμενίους και Βογόμιλους. Τους αιρετικούς αυτούς τους είχε εγκαταστήσει στα Μογλενά, που ήταν τόπος εξορίας πάσης φύσεων αιρετικών, η δυναστεία των Κομνηνών. Ο Άγιος Ιλαρίων με το κηρυκτικό του έργο και τον επίμονο αντιαιρετικό του αγώνα προκάλεσε την μεταστροφή μεγάλων αιρετικών μαζών στην Ορθόδοξη πίστη
Ο μακάριος Ιλαρίων, θέλοντας να βοηθήσει ουσιαστικά την περιοχή που μαστιζόταν από τους Βογόμιλους, ίδρυσε Μονή στο όνομα των Αγίων Αποστόλων. Ο συναρξιστής όμως δεν διευκρινίζει αν πρόκειται για τους 12 Αποστόλους ή για τους κορυφαίους Πέτρο κ Παύλο. Την απάντηση την βρίσκουμε σε βυζαντινά επιγράμματα που συγκεντρώθηκαν τον 13° αιώνα από λογίους άνδρες και που είναι σήμερα κωδικοποιημένα στον Μαρκιανό Κώδικα 524.
Ο Άγιος Ιλαρίων έχει την επωνυμία του θαυματουργού. Κάποτε ενώ ήταν ακόμα ηγούμενος του μοναστηριού, η περιοχή μαστιζόταν από πείνα καθώς υπήρχε έλλειψη σιταριού. Οι αδελφοί του μοναστηριού όπως και όλος ο κόσμος υπέφεραν πολύ. Τότε ο Άγιος με την προσευχή του γέμισε θαυματουργικά τις αποθήκες του μοναστηριού με σιτάρι. Ακόμα θεράπευε ασθενείς και δαιμονισμένους, ενώ πολλές άτεκνες γυναίκες αποκτούσαν παιδιά με τις ευχές του. Μετά τον θάνατο του ο τάφος που περιείχε τα λείψανα του και αργότερα η λειψανοθήκη έγιναν πηγή ιαμάτων για τους πιστούς. Μέχρι και σήμερα έχουμε μαρτυρίες από ανθρώπους που ευεργετήθηκαν από τον Άγιο, οι οποίοι προσέρχονται στο μοναστήρι για να τον ευχαριστήσουν. Ασθενείς που οι γιατροί τους απέκλεισαν την θεραπεία επικαλέστηκαν τον Άγιο και έγιναν καλά.
Άτεκνα ζευγάρια από διάφορα μέρη με τις ευχές του Αγίου απέκτησαν παιδιά. Ακόμα σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων του χωριού πριν την επανίδρυση της Μονής, κάποιοι χωρικοί ήρθαν και πήραν από το Μοναστήρι ξύλα και πέτρες για να τα χρησιμοποιήσουν ως οικοδομικά υλικά. Όταν όμως προσπάθησαν να τα ξεφορτώσουν, αυτό στάθηκε αδύνατον καθώς δεν μετακινούνταν καθόλου. Το γεγονός αυτό το θεώρησαν ως σημείο του Αγίου και επέστρεψαν τα υλικά στο χώρο της Μονής όπου και τα ξεφόρτωσαν με μεγάλη ευκολία.
Ο 12ος και 13ος αιώνας αποτελούν την κατεξοχήν περίοδο ακμής της Μονής των Μογλενών. Στους αιώνες που ακολουθούν δύσκολα ανιχνεύεται η ύπαρξη της. Ωστόσο έχουμε αναφορές, ότι την περίοδο της Τουρκοκρατίας πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους μουσουλμάνους της Αλμωπίας αρκετές φορές.
Ακόμη η τοπική παράδοση στους Προμάχους αναφέρει πως όταν πυρπολήθηκε και καταστράφηκε το «Μεγάλο Μοναστήρι» της Όσσιανης (σημερινή Μονή Αρχαγγέλου), οι μοναχοί εγκατέλειψαν την κατεστραμμένη μονή και κατευθύνθηκαν προς τους Προμάχους, επειδή προφανώς η μονή του Αγίου Ιλαρίωνα ήταν θυγατρική μονή, δηλαδή μετόχι της Μονής της Όσσιανης (Αρχαγγέλου). Οι κάτοικοι όμως τρομοκρατημένοι από τις αγριότητες των Τούρκων δεν δέχθηκαν τους μοναχούς πλησίον του χωριού τους. Οργισμένος τότε ο ηγούμενος παρακάλεσε τον Θεό να στείλει φίδια γύρω από το μετόχι και άφησε ευχή και κατάρα να μην παύσει ο δυνατός αέρας που φύσαγε, μέχρις ότου ανεγερθεί και πάλι το κοινόβιο. Αξιοσημείωτο ακόμη είναι να αναφερθεί ότι κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με την παράδοση, λειτουργούσε κρυφό σχολειό όπου έρχονταν μαθητές από όλη την γύρω περιοχή για να διδαχθούν τα ελληνικά γράμματα και την ορθόδοξη πίστη. Από ιστορικές μαρτυρίες της εποχής του 19ου αιώνα μαθαίνουμε ότι κατά το 1868 ο λόφος ήταν σκεπασμένος με πεταμένες πέτρες και πως υπήρχε ακόμη τμήμα του ανατολικού τείχους του μοναστηριακού ναού με τρία παράθυρα. Ο τοίχος ήταν κτισμένος με λαξεμένες πέτρες. Όπως φαίνεται παρά την καταστροφή της Μονής η λατρεία του Αγίου ήταν πολύ ζωντανή.
Την 1η Φεβρουάριου κάθε έτους συγκεντρώνονταν στο σημείο αυτό πλήθος από όλη την περιφέρεια και ετελείτο αγιασμός. Ανεξήγητο παραμένει ποίας λατρευτικής ανάμνησης του Αγίου ή της Μονής ήταν κατάλοιπο ή συνήθεια αυτής. Επίσης κάθε εορτή του Αγίου Γεωργίου οι κάτοικοι του χωριού μετέβαιναν στην ερειπωμένη Μονή μετά την λειτουργία της εκκλησίας τους. Επιπλέον έχουμε μαρτυρίες από αρχεία της Εξαρχίας του 19ου αιώνα, ότι στο χωριό των Προμάχων υπήρχε κατεστραμμένη μονή, του Αγίου Ιλαρίωνος, την οποία θεωρούσαν οι κάτοικοι του χωριού τόπο ιερό και προς τον οποίο έτρεφαν μεγάλο σεβασμό. Ο πρώην προϊστάμενος της εξαρχικής κοινότητας Βοδενών (Εδέσσης) πρότεινε στους κατοίκους του χωριού να τους προσφέρει 2000 γρόσια για την ανοικοδόμηση της Μονής με τον όρο να προσχωρήσουν στη εξαρχία. Οι χωριανοί όμως απέκρουσαν ομοθυμαδόν την πρόταση καθώς είχαν ιδιαίτερα έντονη την ελληνική συνείδηση. Η Μονή του Αγίου Ιλαρίωνα Προμάχων παρά την καταστροφή της φαίνεται πως είχε ακόμη δυνάμεις και μέσα στα ερείπια της. Ο εξαίρετος Μακεδονομάχος Αρχιερατικός Επίτροπος Σούμπουσκου (Αριδαίας) παπα-Νίκανδρος, το 1911 πρότεινε στην ελληνική κυβέρνηση την ανοικοδόμηση της ερειπωμένης Μονής, η οποία αναφέρει ο παπα-Νίκανδρος, κατά την τοπική παράδοση πυρπολήθηκε προ τριών αιώνων (δηλαδή κατά το 1600). Έκτοτε παρέμεινε σε ερείπια με ζωηρές πάντοτε παραδόσεις και θρύλους. Πρότεινε λοιπόν ο παπα-Νίκανδρος την επανίδρυση της μονής και χρησιμοποίηση της για Εθνικούς σκοπούς. Η πρόταση του έγινε το 1911 και έτσι δεν ελήφθη απόφαση για την υλοποίηση της, καθώς το 1912 πραγματοποιήθηκε η απελευθέρωση της Αριδαίας.
Σήμερα στον χώρο της παλαιάς Μονής υπάρχει εξωκκλήσιο προς τιμήν του Αγίου Ιλαρίωνος, το οποίο θεμελιώθηκε επί της ποιμαντορίας του αοιδίμου Μητροπολίτου Εδέσσης Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Καλλίνικου και ολοκληρώθηκε επί των ημερών του μακαριστού Μητροπολίτου Εδέσσης κυρίου Χρυσοστόμου. Ακόμη, το διώροφο κτίριο που σώθηκε ως τις μέρες μας και που έχει ήδη αναστηλωθεί, πιστεύεται ότι είναι ηλικίας εκατό ως διακοσίων χρόνων. Σε αυτό προφανώς έμεναν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα μοναχοί από τον Αρχάγγελο οι οποίοι είχαν την επιστασία των κτημάτων της Μονής. Επίσης, στον ίδιο χώρο υπάρχει θαυματουργό άγιασμα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Από προφορική παράδοση μαθαίνουμε ότι η Μονή αρχικά είχε πολυάριθμη αδελφότητα (170 μοναχούς περίπου) και πλήθος κελιών (γύρω στα εβδομήντα) μέχρι και την εποχή της Τουρκοκρατίας οπότε και η Μονή υπέστη ολοσχερής καταστροφή και έγινε και η σφαγή των μοναχών από τους Τούρκους που μπήκαν με δόλο στο μοναστήρι.
Πηγή: www.promahi.gr
