ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΥΤΡΙΑΣ
Η Μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του όρους Ομβριανού, κλάδου του Χορτιάτη, πλησίον της κωμόπολης των Βασιλικών του Νομού Θεσσαλονίκης. Είναι σταυροπηγιακή μονή και χτίστηκε προς τιμή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας που μαρτύρησε το 304 μ.Χ. κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού.
Κατά την παράδοση ιδρύθηκε από την αυτοκράτειρα Θεοφανώ, σύζυγο του Λέοντα ΣΤ’ Σοφού (866 – 912), το 888 μ.Χ.[1] Η αγία δώρισε στη Μονή Τίμιο Ξύλο και την προίκα της, εξ’ού και η ονομασία «Βασιλικά» σε οικισμό της περιοχής.
Το 1522 ο μοναχός Θεωνάς (μετέπειτα μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και άγιος) ίδρυσε τη σημερινή Μονή, στη θέση των παλαιών ερειπίων. Συγκεκριμένα, στο βίο του Αγίου που γράφτηκε τον 18ο αιώνα, αναφέρεται ότι ο Θεωνάς και η συνοδεία του, ερχόμενοι από το Άγιον Όρος, «ευρόντες το μοναστήριον τούτον της Αγίας Αναστασίας, οπού ήτον τότε μονήδριον, μικρότατον, παλαιότατον και σεσαθρωμένον, ανήγειραν εκ βάθρων, και λίαν ικανά κελλία δια τους αδελφούς, και χάριτι Χριστού εσυνάχθησαν έως εκατόν πεντήκοντα αδελφοί και απερνούσαν κοινοβιακήν ζωήν».
Η ακμή του μοναστηριού παρουσιάζεται κατά την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης, οπότε η μονή αναπτύσσεται πνευματικά και οικονομικά, καθώς εμφανίζει στην κατοχή της αγροτικές εκτάσεις στην βόρεια Ελλάδα, την Βλαχία και την Ρωσία. Κατά το δεύτερο μισό του 16ου αι. φτάνει στη μεγαλύτερη ακμή της, αφού έφτασαν να μονάζουν εκεί περίπου 300 μοναχοί, αλλά καταστράφηκε το 1789.
Σημαντική ήταν η προσφορά της μονής στην Επανάσταση του 1821, οπότε και έστειλε ιδιόκτητα εμπορικά πλοία στην ναυμαχία του Κορωναίου Κόλπου. Καταστράφηκε ξανά μαζί με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής κατά την καταστολή της επανάστασης στις 12 Ιουνίου 1821. Στην περιοχή της μονής έλαβε χώρα η Μάχη των Βασιλικών με τον οπλαρχηγό Καπετάν Χάψα. Μετά τις μάχες της Ρεντίνας και της Απολλωνίας με τις υπέρτερες και καλύτερα οπλισμένες Οθωμανικές δυνάμεις ο Εμμανουήλ Παπάς αναγκάζεται σε οπισθοχώρηση. Με μόνο 200 αγωνιστές μέσω Πολυγύρου σπεύδει να ενωθεί με το σώμα του Καπετάν Χάψα. Τελικά οι επαναστάτες του Χάψα οπισθοχωρούν από τη Θέρμη στα Βασιλικά, όπου ενώνονται με τους 200 αγωνιστές του Εμμανουήλ Παπά. Ο Εμπού Λουμπούτ πασάς της Θεσσαλονίκης έχει συγκεντρώσει πλεόν 35.000 τακτικό στρατό (30.000 πεζούς και 5.000 ιππείς υπό τον Μπαϊράμ πασά) και σπεύδει να αναμετρηθεί με τους επαναστάτες στα Βασιλικά. Ο καπετάν Χάψας επέλεξε ως σημείο μάχης τη στενωπό της κοιλάδας του Ανθεμούντα, κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας. Τότε ο Στάμος Κάψας αποφασίζει να στείλει τον Αναστάσιο Χυμευτό με τμήμα του στρατού, στην Κασσάνδρα προκειμένου να εξασφαλίσει την περιοχή από ενδεχόμενη απόβαση Οθωμανικών στρατευμάτων μέσω θαλάσσης.
Η μάχη που διεξάγεται είναι άνιση και ο καπετάν Χάψας διαβλέπει τον κίνδυνο πανωλεθρίας, καθώς οι Οθωμανοί προβαίνουν σε σφαγές αμάχων στα Βασιλικά. Τότε, αποφασίζεται, με υπόδειξη του Βασιλικιώτη προύχοντα Γεωργίου Κοτζιά, η οχύρωση εντός του μοναστηριού της Αγίας Αναστασίας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι Οθωμανοί. Στις διαπραγματεύσεις του Εμμανουήλ Παπά με τους μοναχούς, συμφωνείται τελικά η είσοδος μόνο των αμάχων και των γυναικοπαίδων από τα Βασιλικά και τη Γαλάτιστα. Έτσι, ο καπετάν Χάψας αποφασίζει να μείνει στο πεδίο της μάχης με 63 μαχητές, ενώ ο Εμμανουήλ Παπάς με το υπόλοιπο στράτευμα να συνοδέψει τα γυναικόπαιδα στη Μονή.
Η αυτοθυσία και ο ηρωισμός του καπετάν Στάμου Χάψα ήταν συγκινητικός, καθώς αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων ώστε να εξασφαλίσει τη σωτηρία των αμάχων. Στο πεδίο της μάχης, στις 10 Ιουνίου 1821, έξω από τα Βασιλικά στους πρόποδες του βουνού Βούζιαρη, στην τοποθεσία που λέγεται “Του Τσελέπη η Πέτρα” και ύστερα από σφοδρή μάχη σκοτώθηκαν και οι 64 αγωνιστές (οι περισσότεροι από τη Συκιά) μέχρις ενός. Σήμερα το σημείο αυτό ονομάζεται “Κομμένοι” ή “Συκιωτούδια” και έχει κατασκευαστεί από το 1997 μνημείο της θυσίας. Στη μαρμάρινη πλάκα αναγράφει:
ΤΟ ΜΑΚΕΔΝΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΕΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΕΙ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΩΝ.
Η τελευταία αναφορά για τον Χάψα είναι ότι τον είδαν να ορμάει με το σπαθί στο χέρι και ένα μαχαίρι στα δόντια, στον κύριο όγκο του τουρκικού στρατεύματος. Τον ακολούθησαν οι Βαβδινοί οπλαρχηγοί Παύλος Χαλάτης, Θεολόγος Τουρλάκης και Αυγερινός Καραγιάννης.
Η Μονή καταστράφηκε ξανά μαζί με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής κατά την καταστολή της επανάστασης στις 12 Ιουνίου 1821.
Η Μονή ανοικοδομήθηκε το 1832 για να φτάσει στις αρχές του 20ου αιώνα να έχει 20 μοναχούς. Ξανακάηκε το 1853.
Το 1875 ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ιωακείμ (ο μετέπειτα Οικ. Πατριάρχης) πρότεινε στον Σμυρναίο μοναχό Δανιήλ (τον μετέπειτα ονομαζόμενο Κατουνακιώτη και άγιο της Εκκλησίας) να διακονήσει σε όποια μονή της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης επιθυμούσε διότι είχε αδικηθεί στην προηγούμενη διακονία του στον Άθωνα. Τον είχαν απομακρύνει αδίκως από το κοινόβιο του Αγίου Παντελεήμονος στο Άγιον Όρος διότι ενεργούσε για να αποτρέψει τις προσπάθειες των Ρώσων μοναχών να ελέγξουν την διοίκηση της Μονής. Έτσι ο Δανιήλ επέλεξε τη Μονή Αγίας Αναστασίας Φαρμακολύτριας στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης. Εκεί ο Δανιήλ συνεισέφερε τα μέγιστα με την εισαγωγή του αγιορείτικου τυπικού στην νηστεία και στις ακολουθίες, και κέρδισε την αγάπη όλων.
Ο Άγιος Προκόπιος μετέπειτα Μητροπολίτης Ικονίου, μετέβη στη Μονή το 1898 (τότε επίσκοπος Αμφιπόλεως) ως έξαρχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με σκοπό την αποκατάσταση της ενότητας και της ειρήνης μεταξύ της μοναστικής αδελφότητας. Ο ίδιος αργότερα εξελέγη μητροπολίτης Ικονίου και μαρτύρησε το 1923 στη Μικρά Ασία.
Πηγή: www.el.wikipedia.org
