ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΓΗΡΟΜΕΡΙΟΥ
Ένα από τα σημαντικότερα, παλαιότερα και δυστυχώς λίγα εν ενεργεία σήμερα μοναστήρια στην Ήπειρο, είναι η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Γηρομερίου. Ιδρυτής της Ι. Μονής είναι ο Όσιος Νείλος ο Εριχιώτης, ο Ηγιασμένος. Η Ιερά Μονή Γηρομερίου ιδρύθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα (μεταξύ 1310 και 1320), στην εποχή της ακμής του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Αποτέλεσε σημαντικό μοναστικό κέντρο και έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή της στα μέσα του 16ου αιώνα, εποχή κατά την οποία, κατά τον Θεοδόσιο Ζυγομαλά, αριθμούσε περίπου 300 μοναχούς. Η Μονή είναι κτισμένη σε υψόμετρο 300 περίπου μέτρων στη δυτική πλαγιά του όρους Φαρμακοβούνι. Βρίσκεται πάνω σε απόκρημνο βράχο και περιβάλλεται από τοπίο εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς με πλούσια βλάστηση και πηγαία νερά.
Μεγάλη ήταν η προσφορά της Μονής στην περιοχή της Θεσπρωτίας σε όλη τη μακραίωνη ιστορία της, συμβάλλοντας στη διατήρηση της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων. Χαρακτηριστική ήταν η λειτουργία του Κρυφού Σχολειού και της Ιερατικής Σχολής, μέσα στο χώρο της Μονής. Ακόμη, με έξοδα της Μονής λειτουργούσαν σχολεία σε ορισμένα από τα χωριά της περιοχής. Το Καθολικό της είναι αποτέλεσμα δύο τουλάχιστον οικοδομικών φάσεων. Ως οικοδομικό υλικό διακρίνεται η πέτρα τις περιοχής σε αποχρώσεις ερυθρού και λευκού, ενώ η στέγη ήταν πάντοτε κεραμοσκεπής.
Η σημερινή αδελφότητα αποτελείται από τρεις μοναχούς και εγκαταστάθηκε στη Μονή το 1989. Η Ι. Μονή πανηγυρίζει τον Δεκαπενταύγουστο και στην εορτή του κτίτορός της Οσίου Νείλου στις 2 Ιανουαρίου. Επίσης εορτάζει πανηγυρικά την Τρίτη του Πάσχα, τη μνήμη των Νεοφανών Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης στο όνομα των οποίων, κατασκευάστηκε πρόσφατα, Παρεκκλήσιο εντός της Μονής.
Ο Όσιος Νείλος ο Ηγιασμένος κοιμήθηκε το έτος 1334. Το λείψανό του ενταφιάστηκε σε μικρή απόσταση από την Ιερά Μονή Γηρομερίου και παραμένει μέχρι σήμερα εκεί, διότι όταν επεχείρησαν, λίγα χρόνια μετά την κοίμησή του, την ανακομιδή του, κατά θεία παραχώρηση, κατέπεσε ογκώδης βράχος και κάλυψε τον τάφο. Σήμερα, επάνω από τον τάφο του Οσίου Νείλου υπάρχει μικρό παρεκκλήσι.
Πηγή : www.monastiria.gr
