ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΛΙΑΝΗΣ: Η ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ!
Λίγα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, ανατολικά από το φαράγγι του Βενεράτου, στέκει σε υψόμετρο 280 μέτρων η Ιερά Μονή Παλιανής. Το όνομά της, «Παλιανή», φέρει έντονη τη σφραγίδα του χρόνου. Πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι προέρχεται από την έκφραση «Παλαιά Μονή», που με τη φθορά των αιώνων εξελίχθηκε στη σημερινή της μορφή. Άλλοι όμως συνδέουν την ονομασία με την αρχαία πόλη Απολλωνία, που πιστεύεται πως βρισκόταν κοντά στο σημερινό μοναστήρι. Όποια κι αν είναι η αλήθεια, ένα είναι σίγουρο: πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της Κρήτης, με τις πιο πρόσφατες ανασκαφές να τοποθετούν την ίδρυσή του ήδη από τον 4ο αιώνα μ.Χ. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, η Παλιανή ήταν πατριαρχική και αυτοκρατορική μονή, ενώ κατείχε τεράστια περιουσία και πολυάριθμα μετόχια. Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, η Μονή αποτέλεσε σημείο τριβής μεταξύ Πατριαρχείου και Λατινικού Κλήρου, καθώς πέρασε στη δικαιοδοσία του Λατίνου Αρχιεπισκόπου Κρήτης το 1304, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις και διαπραγματεύσεις που διήρκεσαν δεκαετίες. Το 1323, η διαχείρισή της πέρασε τελικά στον Δόγη της Βενετίας.
Αλλά και η Τουρκοκρατία άφησε πίσω της βαθιές πληγές. Τον Ιούνιο του 1821, η Μονή καταστράφηκε ολοκληρωτικά και 67 μοναχές σφαγιάστηκαν ή στάλθηκαν σε χαρέμια. Από την καταστροφή σώθηκαν μόνο τρεις, με πιο γνωστή τη μοναχή Παρθενία Νεονάκη, η οποία με πίστη και αυταπάρνηση επανίδρυσε το μοναστήρι από το 1826 έως το 1860. Νέες ζημιές υπέστη από σεισμό το 1856 και ξανά το 1866 όταν πυρπολήθηκε από τους Τούρκους. Παρά τις καταστροφές, η Παλιανή αναγεννήθηκε και σήμερα είναι ένα από τα σημαντικότερα γυναικεία μοναστήρια της Κρήτης.
Στο κέντρο του μοναστηριακού συγκροτήματος δεσπόζει ο τρίκλιτος ναός, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στους Τρεις Ιεράρχες και στον Άγιο Παντελεήμονα, με παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων στη βόρεια πλευρά. Οι μαρμάρινοι κίονες με τα βυζαντινά κιονόκρανα και τα φύλλα άκανθου μαρτυρούν την παλαιότητα του ναού, ενώ διάσπαρτα μαρμάρινα μέλη και αρχιτεκτονικά στοιχεία αποκαλύπτουν πως έχει οικοδομηθεί πάνω σε παλαιοχριστιανική βασιλική.
Κι όμως, το πιο ξεχωριστό σύμβολο της Παλιανής είναι η πιο πλατιά μυρτιά της γης, η Αγία Μυρτιά, ένα αιωνόβιο ιερό φυτό στα νοτιοανατολικά του ναού, που δέχεται τη βαθιά λαϊκή ευλάβεια των πιστών. Σύμφωνα με την παράδοση, κάποτε η περιοχή καλυπτόταν από δάσος και κάποιοι χωρικοί έβαλαν φωτιά για να δημιουργήσουν καλλιεργούμενες εκτάσεις. Ξαφνικά, μέσα από τα βάτα ακούστηκε η φωνή της Παναγίας και με έκπληξη οι χωρικοί είδαν την εικόνα της. Γύρω από τη μορφή της ήταν ζωγραφισμένα κλαδιά μυρτιάς. Ύστερα από καιρό, όταν πήγαν κάποια παιδιά στο ίδιο σημείο, τα ζωγραφισμένα κλαδιά είχαν φυτρώσει στ’ αλήθεια, μεγάλωσαν και σταδιακά δημιούργησαν το τεράστιο αυτό δένδρο, που «έκρυψε» στο εσωτερικό του την εικόνα της Παναγίας, την οποία θεωρείται ότι μπορούν να δουν μόνο παιδιά. Ακοίμητο καντήλι και πολλά τάματα βρίσκονται πάνω στο δένδρο, τα φύλλα του οποίου παίρνουν οι πιστοί ως ευλογία. Μάλιστα, η αρτοκλασία γίνεται κάθε χρόνο κάτω από το ιερό αυτό δέντρο και ως τράπεζα χρησιμοποιείται ένα αρχαίο κιονόκρανο. Η σύναξη της εικόνας της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 24 Σεπτεμβρίου.
Απολυτίκιον Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ήχος α’.
Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε· μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς, καὶ ταῖς πρεσβείαις ταῖς σαῖς λυτρουμένη, ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
