Ι Ε Ρ Α   Μ Ο Ν Η   Τ Ο Π Λ Ο Υ

Η μονή Ακρωτηριανής ή Τοπλού  όπως λέγεται, είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά και πιο ιστορικά μοναστήρια της Κρήτης. Χτισμένο πάνω σ’ ένα πλάτεμα της πυρώδους γης στην ανατολικότερη γωνιά της Κρήτης απέχει 91χλμ. Από τον Άγιο Νικόλαο.

Αποτελεί αληθινό φρούριο, αλλά και ζωντανό μουσείο της μοναστηριακής ιστορίας της Κρήτης. Περνώντας τις 2 επάλληλες εισόδους φτάνουμε στην κεντρική αυλή που είναι μικρή και στενάχωρη για ένα τόσο μεγάλο μοναστήρι. Μπροστά μας ο ναός, ενσωματωμένος στο φρούριο, καθώς και τα κελιά και οι κοινόχρηστοι χώροι προσέφεραν στους μοναχούς ασφάλεια ακόμη και κάτω από συνθήκες πολιορκίας. Τα κελιά για οικονομία του χώρου υψώνονται σε 3 ορόφους. Είναι φανερό ότι ο αρχιτέκτονας έδωσε περισσότερη σημασία στην οχύρωση και την ασφάλεια της μοναστικής κοινότητας σε μία τόσο απομονωμένη περιοχή.

Ο ναός είναι μικρός και κατανυκτικός με δύο κλίτη. Το ένα είναι αφιερωμένο στην Παναγία και το άλλο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο. Στο αριστερό κλίτος διατηρούνται λίγες τοιχογραφίες, ενώ το τέμπλο μπορεί να δει κανείς μερικές αξιόλογες εικόνες του 18ου αιώνα.

Η ουσιαστική ακμή της μονής που δεν ξέρουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκε, άρχισε το 15ο  αιώνα, όπως μαρτυρούν οι εικόνες που προέρχονται από εκείνη την περίοδο: η Κοίμηση της Θεοτόκου με τα βασικά χαρακτηριστικά της Κρητικής Αγιογραφικής Σχολής και η Εικόνα του Χριστού του Παντοκράτορα. Λεηλατήθηκε πολλές φορές από τους πειρατές, από τους ιππότες της Μάλιας το 1530 και καταστράφηκε από ένα μεγάλο σεισμό που έπληξε την Ανατολική Κρήτη.

Στη προσπάθεια της ανοικοδόμησης συνέβαλε με 200 δουκάτα και το ίδιο το ενετικό κράτος που προσπαθούσε να ενισχύσει κάθε προσπάθεια που είχε αμυντικό – στρατιωτικό χαρακτήρα ενόψει της τουρκικής απειλής. Το 17ο αιώνα ο ηγούμενος Γαβριήλ Παντόγαλος κατάφερε να υλοποιήσει τον αρχιτεκτονικό τύπο που έχει σήμερα και οδήγησε τη μονή στην παραπέρα ανάπτυξη που πήρε επί Τουρκοκρατίας. Το όνομα της Τοπλού, προέρχεται από εκείνη την περίοδο επειδή διέθετε κανόνι (τοπ = μπάλα, βόλι). Κατά το 18ο αιώνα διέθετε σχολείο, στο οποίο φοιτούσαν καλογεροπαίδια και παιδιά λαϊκών και έγινε ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά κέντρα της Κρήτης. Οι μοναχοί συμμετείχαν σε όλες τις επαναστάσεις, ενώ κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε εγκατασταθεί συμμαχικός ασύρματος μέσα στο χώρο της μονής.

Στο Μουσείο Εικόνων και Εκκλησιαστικής Τέχνης, φυλάσσονται μερικές από τις πιο σημαντικές εικόνες της Κρήτης. Μια απ’ αυτές είναι της Αγίας Αναστασίας, στη βάση της οποίας φαίνεται η απεικόνιση της μονής, η εικόνα του Ενθρονου Χριστού, του Αγιου Ιωάννη του Προδρόμου, η εικόνα “Μέγας ει Κύριε” (1770) του Ιωάννη Κορνάρου κ.ά. Πρόκειται για μία εικόνα που χωρίζεται  σε 4 κεντρικές και 57 επί μέρους ενότητες με εκατοντάδες πρόσωπα, τα οποία απεικονίζουν σε μια εκπληκτική σύνθεση την ευχή του Μεγάλου Αγιασμού, όπως τη συνέλαβε η φαντασία του μεγάλου ζωγράφου.

Σήμερα ζουν στη μονή δύο μοναχοί και είναι ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της επαρχίας Σητείας.