Φρες: η ηρωική καρδιά του Αποκόρωνα!
Ο Φρες είναι ένα παραδοσιακό χωριό στην καρδιά του Αποκόρωνα, σε απόσταση περίπου 30 χιλιομέτρων από την πόλη των Χανίων. Χτισμένο σε υψόμετρο 220 μέτρων στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, ο Φρες απλώνεται σε μια εύφορη περιοχή με πανοραμική θέα στον Αποκόρωνα και περιβάλλεται από καταπράσινους ελαιώνες και αμπελώνες. Η τοποθεσία του, σε συνδυασμό με την πλούσια φύση, προσφέρει μια εικόνα γνήσιας κρητικής ενδοχώρας που γοητεύει τον επισκέπτη πριν ακόμη μπει στο χωριό. Αιώνια πλατάνια, τρεχούμενα νερά και τοπία που εναλλάσσονται ανάμεσα σε βράχους και χαράδρες, δημιουργούν ένα φυσικό σκηνικό ξεχωριστής ομορφιάς.
Η ονομασία του χωριού έχει συνδεθεί με τους καθολικούς μοναχούς, τους λεγόμενους «Φρέρηδες», που κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας φέρεται να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ιδρύοντας σχολή. Παρόλο που η ύπαρξη τέτοιας μονής δεν έχει επιβεβαιωθεί από αρχειακές πηγές, η τοπική παράδοση διατηρεί ζωντανή αυτή την εκδοχή. Πιο πιθανή φαίνεται η ερμηνεία ότι το όνομα προέρχεται από την ενετική καταγραφή του οικισμού ως Fre ή Pomogna Zuliani, φέουδο της οικογένειας Τζουλιάνι. Σε κάθε περίπτωση, το όνομα Φρες συναντάται ήδη από το 1577 στις ενετικές απογραφές.
Μοναδικό μνημείο της περιοχής είναι ο βυζαντινός ναός της Παναγίας των Δύο Βράχων, χτισμένος στα τέλη του 13ου αιώνα μέσα σε ένα μικρό φαράγγι, στη θέση «του Καμπή ο Λαγγός». Η εκκλησία πήρε το όνομά της από το εντυπωσιακό γεωλογικό σύμπλεγμα δύο βράχων, στους οποίους είναι χτισμένη. Σύμφωνα με τον θρύλο, μια μητέρα είδε την κόρη της να πέφτει από τον βράχο και σώθηκε θαυματουργικά όταν εκείνη φώναξε «Παναγία μου». Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, έχτισε την εκκλησία προς τιμήν της Θεοτόκου. Το εσωτερικό του ναού διακοσμείται με τοιχογραφίες του τέλους του 13ου αιώνα, αν και πολλές έχουν υποστεί φθορές. Η Παναγία Πλατυτέρα δεσπόζει στο ιερό, ενώ γύρω της απεικονίζονται άγιοι, σκηνές από τον θεομητορικό και τον ευαγγελικό κύκλο, αλλά και η Φιλοξενία του Αβραάμ.
Η ιστορία του χωριού ξεδιπλώνεται μέσα από τις σελίδες των αγώνων και των θυσιών των κατοίκων του. Το 1571, κατά την επιδρομή του Οθωμανού κουρσάρου Ουλούτς Αλή, οι κάτοικοι του Φρες –τότε γνωστός ως Φέγγη– πρόβαλαν γενναία αντίσταση, γεγονός που αποτυπώνεται σε χρονικά της εποχής. Τον 18ο αιώνα, ο συνοικισμός Κοτσοβίτσα συμμετείχε στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη και γνώρισε την εκδικητική καταστροφή από τους Οθωμανούς. Το 1824, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ο Χασάν Πασάς αιχμαλώτισε 400 χριστιανούς από τα υψώματα του Φρε και τους πούλησε ως σκλάβους, ένα από τα πιο μαύρα σημεία της τοπικής ιστορίας. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, το χωριό κατοικούνταν κυρίως από χριστιανικές οικογένειες, με μόλις μία τουρκική παρουσία.
Ο Φρες αποτέλεσε επαναστατικό κέντρο κατά τον 19ο αιώνα, με κομβική συμμετοχή στις μεγάλες εξεγέρσεις της περιόδου. Το 1841 κηρύχθηκε εδώ η επανάσταση του Χαιρέτη, ενώ το 1866 σημειώθηκε η πρώτη ένοπλη σύγκρουση της αντίστοιχης επανάστασης, όταν ο Νικόλας Τζιτζικαλάκης σκότωσε τον σκληρό Χατζή Χουσεΐν Αγά των Πεμονίων. Το 1878 η Παγκρήτια Επαναστατική Συνέλευση συνεδρίασε στον ναό της Ευαγγελίστριας, ενώ το χωριό αποτέλεσε και έδρα της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής στην επανάσταση του 1895. Δεν είναι τυχαίο ότι έξω από την Ευαγγελίστρια βρίσκεται το ηρώο του Φρε, με την επιγραφή «Μνήμη και Χρέος», αφιερωμένο σε όσους πολέμησαν από την Κρήτη μέχρι τη Μακεδονία και την Ήπειρο.
Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Φρες βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς. Στο χωριό υπεγράφη επίσης συμφωνία μεταξύ του ΕΑΜ και της ΕΟΚ για τη διατήρηση της ουδετερότητας του Αποκόρωνα απέναντι σε αντάρτικες ενέργειες από άλλες περιοχές.
Σήμερα, ο Φρες είναι ένα ζωντανό χωριό που διατηρεί τον αγροκτηνοτροφικό του χαρακτήρα. Τοπικά προϊόντα όπως το ελαιόλαδο, το κρασί, η γραβιέρα και η μυζήθρα φέρουν τη σφραγίδα της ποιότητας της περιοχής. Παραδοσιακές βιοτεχνίες και ελαιουργεία συνεχίζουν να λειτουργούν, ενώ το χωριό διαθέτει Μουσείο και Πινακοθήκη της οικογένειας Γιαννουλάκη, που στεγάζεται στο αρχοντικό Μανουσακάκη.
Περπατώντας στον Φρε, ο επισκέπτης αισθάνεται τον παλμό ενός τόπου που συνδυάζει την ιστορία με την αισθητική της φύσης. Ο πυκνός ιστός του χωριού απλώνεται σε στενά δρομάκια, παλιά πετρόκτιστα σπίτια και αυλές γεμάτες γιασεμιά, ενώ οι πλατείες σκιερώνονται από θεόρατα πλατάνια και μουριές. Ξεχωρίζει ο ναός της Ευαγγελίστριας, μεγαλοπρεπής και επιβλητικός, με τον τρίκογχο τρούλο και τις τοιχογραφίες του Στυλιανού Καρτάκη, μαθητή του Φώτη Κόντογλου.
Ο Φρες δεν είναι απλώς ένα χωριό με πλούσιο παρελθόν. Είναι ένας τόπος ζωντανός, αυθεντικός, βαθιά δεμένος με τη φύση, την ιστορία και την πίστη των ανθρώπων του. Ένας τόπος που αξίζει να τον περπατήσεις, να τον αφουγκραστείς και να τον κρατήσεις μέσα σου.
Πηγές: el.wikipedia.org, apokoronas.gov.gr, chania-citizen-guide.gr, haniotika-nea.gr, cretanbeaches.com, discovercrete.com, discovergreece.com, greece.terrabook.com, travel.gr
