ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
Η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια που διατηρούνται ως σήμερα. Είναι κτισμένο στην ομώνυμη ακτή του της χερσονήσου του Άθω, που σήμερα αποκαλείται Άγιο Όρος. Καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία των Μονών του Αγίου Όρους και κατά γενική ομολογία αποτελεί την ομορφότερη Μονή του Άθω και μία από τις ομορφότερες Μονές στον Ελλαδικό χώρο.
Κτίστηκε τον 10ο αιώνα και συνέβαλε στις δύσκολες εποχές της Τουρκοκρατίας, συμμετέχοντας τόσο ενεργά στη διαδικασία διατήρησης της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης με τη δημιουργία παιδαγωγικών κέντρων της εποχής, όπως η Αθωνιάδα Σχολή, όσο και στον εθνικό αγώνα, συμβάλλοντας οικονομικά και αποτελώντας κέντρο εξόρμησης και καταφύγιο για τους αγωνιστές. Σήμερα προσφέρει σημαντικό φιλανθρωπικό έργο, ιδίως στη βόρεια Ελλάδα, συντηρώντας πληθώρα ιδρυμάτων, ενώ στη διάθεσή της κατέχει πλειάδα μετοχιών.
Σύμφωνα με την παράδοση, στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα η Μονή Βατοπαιδίου είχε κτισθεί κατά τον 4ο αιώνα ένα εκκλησάκι από το Μέγα Κωνσταντίνο. Το εκκλησάκι αυτό καταστράφηκε λίγα έτη αργότερα από τον Ιουλιανό τον Παραβάτη για να αναστυλωθεί από τον Μέγα Θεοδόσιο, όταν ο γιος του, Αρκάδιος, διασώθηκε θαυματουργικώς από την Υπεραγία Θεοτόκο μετά από ναυάγιο. Κατά την παράδοση, η θάλασσα τον έβγαλε στο σημείο που είναι σήμερα η Μονή Βατοπαιδίου με θαυματουργικό τρόπο, όπου και τελικά ανιχνεύθηκε κοιμώμενος δίπλα σε μία βάτο, εξού και η ονομασία Βατο-παίδι.
Κατά τον 10 αιώνα, σύμφωνα με τον βιογράφο του Αθανασίου του Αθωνίτη, τρεις άρχοντες από την Αδριανούπολη, θέλησαν να συνεισφέρουν οικονομικά, προσφέροντας 9.000 χρυσά νομίσματα στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Ο ίδιος ο Αθανάσιος τους προέτρεψε να ιδρύσουν ένα νέο μοναστήρι, υποδεικνύοντας τη θέση της σημερινής Μονής. Έτσι από έγγραφο του Πρώτου Θωμά, που χρονολογείται στο έτος 985, μας είναι σήμερα γνωστό πως ήδη στα τέλη του 10ου αιώνα, υπήρχε ηγούμενος στη Μονή με το όνομα Νικόλαος, κάτι που αποτελεί και την αρχαιότερη επίσημη γραπτή μαρτυρία περί της ιδρύσεως της Μονής Βατοπαιδίου.
Με σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου Α΄ η Iερά Μονή Βατοπεδίου έγινε κοινοβιακή, το 1990 μ.Χ. Κατέχει από τον 11ο αιώνα τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία των αθωνικών Μονών. Εκπρόσωπος της Μονής αναλαμβάνει καθήκοντα Πρωτεπιστάτη του Αγίου Όρους ανά πενταετία. Σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, αυτός μαζί με τους αντιπροσώπους των Iερών Μονών Κουτλουμουσίου, Καρακάλλου και Σταυρονικήτα αποτελούν τη δεύτερη μόνιμη τετράδα Μονών, που κυκλικά, ανά πενταετία και για ένα έτος, συγκροτούν την Ιερά Επιστασία.
Η Μονή Βατοπαιδίου αποτελείται από ένα μεγάλο μνημειακό συγκρότημα που περικλείεται από υψηλό τείχος και κτίρια οργανωμένα σε σχήμα τριγώνου. Μέσα στην ευρύτερη αυλή βρίσκεται ο κεντρικός ναός (Ευαγγελισμός της Θεοτόκου), η τράπεζα σε σχήμα Σταυρού και πολλά παρεκκλήσια, με κυριότερο αυτό της Τιμίας Ζώνης. Στον κεντρικό Ναό σώζονται τα μοναδικά εντοίχια ψηφιδωτά που υπάρχουν στο Άγιον Όρος, ενώ οι τοιχογραφίες του, ζωγραφισμένες στα 1312, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα μνημειακά σύνολα της παλαιολόγειας αναγέννησης. Τμήματα των τοιχογραφιών αυτών αποδίδονται στον γνωστό ζωγράφο Μανουήλ Πανσέληνο από τη Θεσσαλονίκη.
Η Μονή κατοικείται σήμερα με 100 περίπου μοναχούς και γνωρίζει άνθηση τις τελευταίες δεκαετίες. Εκτός από τις τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά, η Μονή διαθέτει μεγάλο αριθμό φορητών εικόνων, χειρογράφων και ιερών σκευών μοναδικής αξίας. Επίσης, είναι η Αγιορείτικη Μονή με τα περισσότερα ιερά λείψανα Αγίων, όπως είναι η κάρα με το άφθαρτο αφτί του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Μοναχοί της Μονής, μεταξύ των σαράντα περίπου Αγίων που αναδείχθηκαν στο Βατοπαίδι, υπήρξαν ο μέγιστος θεολόγος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (14ος αι.), και ο φωτιστής του Ρωσικού λαού, Άγιος Μάξιμος ο Γραικός (16ος αι.).
Η Τιμία Ζώνη της Υπεραγίας Θεοτόκου
Η χαριτόβρυτη Ζώνη της Μητέρας του Θεού, το ιερότερο αντικείμενο της Μονής Βατοπαιδίου, είναι το μοναδικό κειμήλιο το οποίο σώζεται από την επίγεια ζωή της Παναγίας. Κατά την ιερά παράδοση και ιστορία της Εκκλησίας μας, η Υπεραγία Θεοτόκος τρεις ημέρες μετά την Κοίμησή της, ανέστη και ανελήφθη εν σώματι στους ουρανούς. Κατά τη διάρκεια της αναλήψεώς της, έδωσε στον Άγιο Απόστολο Θωμά την Τιμία Ζώνη της. Η Τίμια Ζώνη κατασκευάστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, από την ίδια την Παναγία με τρίχες καμήλας. Η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Ζωή, σύζυγος του Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού, από ευγνωμοσύνη για θαυματουργή θεραπεία της, κέντησε τη Ζώνη με χρυσή κλωστή, όπως σώζεται σήμερα χωρισμένη όμως σε τρία τεμάχια.
Αρχικά φυλασσόταν στα Ιεροσόλυμα και ακολούθως στην Κωνσταντινούπολη, που τον 12ο αιώνα επί Μανουήλ Α’ Κομνηνού (1143 -1180) καθιερώθηκε και ο επίσημος εορτασμός της την 31η Αυγούστου. Εν τέλει ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Στ΄ Καντακουζηνός (1347-1355), ο οποίος έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη προς την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, τη δώρισε σ’ αυτήν. Από τότε η Τιμία Ζώνη φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, σε ασημένια θήκη νεότερης κατασκευής, η οποία φέρει την παράσταση της Μονής. Η Αγία Ζώνη έχει την ιδιαίτερη χάρη από τον Θεό να κάνει πολλά θαύματα και να θεραπεύει τη στειρότητα των γυναικών με κορδέλα, η οποία έχει προηγουμένως ευλογηθεί πάνω στο ιερό κειμήλιο και ακολούθως τη φορούν οι στείρες γυναίκες και οι ασθενείς. Η εορτή της Κατάθεσης της Τιμίας Ζώνης της Υπεραγίας Θεοτόκου γίνεται στις 31 Αυγούστου.
Ιερές εικόνες της Παναγίας
Ως γνωστόν, στο Άγιον Όρος το κατ’ εξοχήν τιμώμενο πρόσωπο είναι η Υπεραγία Θεοτόκος και στη Μονή Βατοπαιδίου βρίσκονται συνολικά οκτώ θαυματουργές της εικόνες. Συγκεκριμένα:
1. Παναγία Βηματάρισσα ή Κτιτόρισσα: Είναι εικόνα που αγιογραφήθηκε τον 10ο αιώνα. Την εικόνα αυτή έκρυψε, κατά την επιδρομή των Αράβων, ο Σάββας ο βηματάρης σε ένα πηγάδι, μαζί με τον Σταυρό του Μεγάλου Κωνσταντίνου και μία λαμπάδα. Δυστυχώς για τον Σάββα, όμως, πιάστηκε και αυτός αιχμάλωτος, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να επιστρέψει πίσω. Όταν ελευθερώθηκε μετά από 70 έτη, υπέδειξε το μέρος το οποίο είχε κρύψει τα κειμήλια και όταν ανοίχτηκε το πηγάδι βρήκαν την εικόνα και τον Σταυρό πάνω από νερό του πηγαδιού και τη λαμπάδα ακόμα αναμμένη.
2. Παναγία Παραμυθία: Η Παναγία Παραμυθία είναι τοιχογραφία του 14ου αιώνα, η οποία εν συνεχεία μεταφέρθηκε σε προσκυνητάρι. Στην εικόνα αυτή η Θεοτόκος κρατά τη χείρα του Ιησού. Η παράδοση αναφέρει πως κάποτε, ενώ ο ηγούμενος έδινε τα κλειδιά στον θυρωρό, άκουσε μία φωνή να του λέει: «Μην ανοίξετε τις πύλες, αλλά ανεβείτε στα τείχη και διώξτε τους πειρατές». Απορώντας ο ηγούμενος, έριξε μία πιο κοντινή ματιά και είδε τη Θεοτόκο μέσω της εικόνας να επαναλαμβάνει το ίδιο μήνυμα. Τότε το Θείο Βρέφος απάντησε «Μη μεριμνάς, Μητέρα, γι’ αυτούς τους αμαρτωλούς», προσπαθώντας να σκεπάσει το στόμα της Μητέρας του. Η ίδια, όμως, κρατώντας το χέρι του, επανέλαβε το μήνυμα, με αποτέλεσμα οι μοναχοί να υπερασπιστούν τη Μονή τους και να διασωθούν.
3. Παναγία Εσφαγμένη: Η Παναγία Εσφαγμένη είναι τοιχογραφία του 14ου αιώνα. Το όνομά της το πήρε όταν κάποιος οξύθυμος μοναχός εκκλησιάρχης, αργοπόρησε στην τράπεζα, με αποτέλεσμα ο τραπεζάρης να μην του δώσει φαγητό. Οργισμένος τότε ο μοναχός με ένα μαχαίρι κάρφωσε στο πρόσωπο την εικόνα της Παναγίας, απευθυνόμενος βλάσφημα προς αυτή. Ξαφνικά, όμως, η εικόνα άρχισε να αναβλύζει αίμα από το σημείο που τρυπήθηκε. Ο ίδιος ο εκκλησιάρχης το υπόλοιπο της ζωής του το πέρασε σε βαθιά μετάνοια. Μάλιστα, όταν έγινε η εκταφή του, ενώ όλο το σώμα του είχε λιώσει, το χέρι έμεινε αναλλοίωτο και διατηρείται μέχρι και σήμερα.
4. Παναγία Αντιφωνήτρια: Πρόκειται για μία ακόμα τοιχογραφία, που βρίσκεται στο «μεσονυκτικό». Ονομάζεται «Αντιφωνήτρια», διότι όταν επισκέφτηκε τη Μονή η κόρη του Μεγάλου Θεοδοσίου, άκουσε φωνή από την εικόνα, η οποία της απαγόρευσε να εισέλθει, διότι τόλμησε να παραβιάσει το άβατο του Αγίου Όρους.
5. Παναγία Ελεούσα: Στον ίδιο χώρο με την εικόνα της Αντιφωνήτριας βρίσκεται και αυτή η εικόνα. Χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και προέρχεται από τη σκήτη του Αγίου Ανδρέα. Η εικόνα αυτή, σύμφωνα με τον Γεράσιμο Σμυρνάκη, παλαιότερα ήταν εντοιχισμένη σε τζαμί της Κωνσταντινούπολης. Χριστιανοί τεχνίτες την ανακάλυψαν μετά από επισκευές στο τζαμί και την πούλησαν το 1893 στον οικονόμο της μονής, Σωφρόνιο.
6. Παναγία Ελαιοβρύτισσα: Είναι και αυτή εικόνα φορητή του 14ου αιώνα και βρίσκεται στο «δοχείο» ή «λαδαριό» της Μονής. Μετακινείται από εκεί μόνο την Παρασκευή της Διακαινησίμου. Η παράδοση αναφέρει πως, όταν κάποτε τελείωνε το λάδι στη Μονή, ξέσπασε διαμάχη μεταξύ του δοχειάρη και του μάγειρα, διότι ο δοχειάρης δεν έδινε λάδι στον μάγειρα για να μαγειρέψει. Ο δοχειάρης, μετά τη φιλονικία αυτή, αποφάσισε να δίνει όσο του ζητά ο μάγειρας. Όταν μία μέρα τελείωσε το λάδι, την επομένη βρέθηκαν όλα τα δοχεία γεμάτα, με ένα εξ αυτών να υπερχειλίζει.
7. Παναγία Πυροβοληθείσα: Η εικόνα αυτή, που βρίσκεται στην είσοδο της Μονής, ονομάστηκε έτσι, διότι το 1882 μία ομάδα Τούρκων οπλιτών εισήλθε στη Μονή. Ένας εξ αυτών πυροβόλησε την εικόνα, με αποτέλεσμα να την τρυπήσει στο σημείο του χεριού. Μετά το γεγονός αυτό, ο οπλίτης παραφρόνησε και, βλέποντας το γεγονός αυτό οι υπόλοιποι, φοβήθηκαν και έφυγαν από τη Μονή.
8. Παναγία Παντάνασσα: Η Παναγία η Παντάνασσα είναι μία φορητή εικόνα μεγάλου μεγέθους, που αγιογραφήθηκε τον 17ο αιώνα. Το θαυμαστό γεγονός με αυτή την εικόνα είναι πως κάποτε κάποιος μοναχός πήγε να την προσκυνήσει και ξαφνικά είδε την εικόνα να αστράφτει, με αποτέλεσμα να πέσει στο έδαφος. Ο ίδιος ο μοναχός μετά από λίγο ομολόγησε πως ασχολούνταν με τη μαγεία, αν και μοναχός.
Πηγές: vatopedi.gr, monastiria.gr
Ἀπολυτίκιον τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Ἦχος Δ΄.
Σήμερον τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον, καί τοῦ ἀπ᾽ αἰῶνος μυστηρίου ἡ φανέρωσις· ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, Υἱὸς τῆς Παρθένου γίνεται, καὶ Γαβριήλ τὴν χάριν εὐαγγελίζεται. Διὸ καὶ ἡμεῖς σὺν αὐτῷ τῇ Θεοτόκῳ βοήσωμεν· Χαῖρε Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ.
Ἀπολυτίκιον τῶν ἑπτὰ θεομητορικῶν εἰκόνων τῆς Μονῆς Βατοπαιδίου. Ἦχος Πλ. Α΄. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Βηματάρισσα Μῆτερ Ἀντιφωνήτρια, Ἐσφαγμένη Κυρία, Ἐλαιοβρύτισσα, Παραμυθία θαυμαστή, θεία Παντάνασσα καὶ Βλυθεῖσα ἐξ ἐχθροῦ, περιφύλαττε καλῶς τὴν ποίμνην Βατοπαιδίου, Εἰκόνας σου προσκυνοῦσαν καὶ μεγαλύνουσαν ἐν ὕμνοις σε.
